Καθώς οι γεωπολιτικές εντάσεις παραμένουν υψηλά και άπαντες επικεντρώνουν στην ανταλλαγή “φιλοφρονήσεων” μεταξύ ηγετών, στο παρασκήνιο η μάχη για τον έλεγχο της προσφοράς και την επιβολή κανόνων συνεχίζεται με αμείωτη ένταση, με την Κίνα να επαναλαμβάνει το γνωστό κόλπο της πλημμύρας για να αφανίσει τον ανταγωνισμό.
- Λίθιο: Πτώση άνω του 80% από τα υψηλά του 2023.
- Κοβάλτιο & Νικέλιο: Σημαντικές απώλειες λόγω υπερπροσφοράς.
- Οξείδιο του τερβίου: Πτώση 27% μόνο το 2024.
- Γάλλιο & Γερμάνιο: Αποκλιμάκωση ~15% μετά από ιστορικά υψηλά λόγω κινεζικών περιορισμών.
Τη στρατηγική που εφάρμοσε στο παρελθόν με το γάλλιο και γερμανίο, με αποτέλεσμα να ελέγξει αποτελεσματικά ώς και το 98% της προσφοράς, επαναλαμβάνη το Πεκίνο και με άλλα κρίσιμα ορυκτά και σπάνιες γαίες. Δηλαδή: Πλημμυρίζει την αγορά με εμπόρευμα, ρίχνοντας τις τιμές σε επίπεδο που η παραγωγή από άλλες χώρες και ιδιαίτερα βιομηχανίες στη Δύση καθίσταται οικονομικά ασύμφορη και διακόπτεται.
Καθώς η Δύση δημιουργεί εποπτικές και θεσμικές τάφρους για να εμποδίσει την χρήση κρατικών κεφαλαίων ως επιδοτήσεων και τη συντήρηση μη-βιώσιμων εταιριών, ενώ παράλληλα η πράσινη μετάβαση και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου περιορίζουν τις επενδύσεις στην εξόρυξη, η Κίνα και εν γένει οι ασιατικές χώρες επενδύουν πακτωλό κεφαλαίων στον τομέα αυτό, επιτυγχάνοντας όχι να επιβληθούν, αλλά να ελέγξουν απόλυτα την αγορά.
Auditor’s note: Το ρίσκο αυξάνεται εκθετικά
Η πτώση των τιμών των κρίσιμων ορυκτών δεν πρέπει να θεωρείται θετική εξέλιξη. Αντίθετα, υποσκάπτει την ασφάλεια εφοδιασμού, ενισχύει τη γεωπολιτική ευθραυστότητα και ενδέχεται να καθυστερήσει την πράσινη μετάβαση. Αν δεν υπάρξει συντονισμένη και αποφασιστική αντίδραση, το ρίσκο στρατηγικών ελλείψεων στο κρίσιμο διάστημα 2027–2035 είναι υπαρκτό και αυξανόμενο.
Στην Ευρώπη, το Critical Raw Materials Act αποτελεί την πρώτη κίνηση στην κατεύθυνση της στρατηγικής αυτονομνμίας με διασφάλιση της προσφοράς. Μάλιστα στο πρόγραμμα έχει ήδη ενταχθεί μια επένδυση της Metlen του Ευάγγελου Μυτιληναίου, που στοχεύει στην παραγωγή Γάλλιου, από βωξίτη, σε γραμμή παραγωγής απ όπου εξάγεται αλουμίνα στη Βοιωτία. Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι βιομήχανοι και ιδιαίτερα στα μέταλλα είναι στα… “κάγκελα” θέτοντας θέμα βιωσιμότητας λόγω του υψηλού ενεργειακού κόστους, του εξαντλητικού κανονιστικού πλαισίου και άνισου ανταγωνισμού με την Ασία παλαιότερα και με τις ΗΠΑ πλέον, ιδιαίτερα σε ζητήματα περιβάλλοντος.
Ο ίδιος επιχειρηματίας ετοιμάζεται να μπει στην παραγωγή νικελίου, με μέθοδο εκμετάλλευσης και εμπλουτισμού scrap. Μάλλιστα, όλα δείχουν πως στον τομέα θα συνεργαστεί και με Τούρκο επιχειρηματία που έχει εκφράσει τα σχέδιά του για την δημιουργία νέου βιομηχανικού συγκροτήματος που θα συμβάλλει στην ενίεσχυση της αυτονομίας της ΕΕ από την Κίνα.
Η κατάρρευση τιμών κίνδυνος για την ενεργειακή μετάβαση
Καθώς οι τιμές του λιθίου, του κοβαλτίου και των σπανίων γαιών καταρρέουν, οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού γίνονται επικίνδυνα εύθραυστες — απειλώντας την ενεργειακή μετάβαση τη στιγμή που τη χρειαζόμαστε περισσότερο.
Οι τιμές των κρίσιμων ορυκτών —θεμελιωδών για τις ΑΠΕ, την ηλεκτροκίνηση και την τεχνολογία— καταρρέουν. Αν και αυτό φαίνεται θετικό για τους αγοραστές, στην πραγματικότητα κρύβει μια σοβαρή διαρθρωτική απειλή: αποεπένδυση, υπερσυγκέντρωση παραγωγής και αυξανόμενος κίνδυνος ελλείψεων. Η ενεργειακή μετάβαση κινδυνεύει να εκτροχιαστεί από την έλλειψη πρώτων υλών ακριβώς όταν η ζήτηση απογειώνεται.
Το οξείδιο του τερβίου, μία από τις πιο κρίσιμες σπάνιες γαίες, υποχώρησε κατά 27% μόνο στο πρώτο εξάμηνο του 2024. Παράλληλα, οι τιμές του γαλλίου και του γερμανίου, που είχαν εκτιναχθεί μετά τους κινεζικούς περιορισμούς εξαγωγών το 2023, έχουν ήδη μειωθεί κατά 15-17% από την αρχή του 2025. Αν και οι αριθμοί αυτοί φαντάζουν θετικοί για τις βιομηχανίες που εξαρτώνται από αυτές τις πρώτες ύλες, το βάθος του προβλήματος είναι στρατηγικής φύσεως.
Παρά την ευνοϊκή εικόνα για τους αγοραστές, το περιβάλλον αυτό υπονομεύει την ασφάλεια εφοδιασμού και τις επενδύσεις.
Γιατί είναι κρίσιμα αυτά τα ορυκτά;
Τα κρίσιμα ορυκτά αποτελούν θεμέλιο της πράσινης και τεχνολογικής μετάβασης. Το λίθιο είναι απαραίτητο για τις μπαταρίες των ηλεκτρικών οχημάτων, το κοβάλτιο αυξάνει την ενεργειακή πυκνότητα και τη διάρκεια ζωής των ίδιων μπαταριών, ενώ το νικέλιο χρησιμοποιείται σε καθόδους μπαταριών και ανεμογεννήτριες. Οι σπάνιες γαίες όπως το νεοδύμιο, το δυσπρόσιο και το τέρβιο είναι αναντικατάστατες για τους κινητήρες EV και τις γεννήτριες αιολικών πάρκων. Παράλληλα, το γάλλιο και το γερμάνιο χρησιμοποιούνται στην κατασκευή ημιαγωγών, οπτικών ινών, φωτοβολταϊκών πάνελ και εξοπλισμού στρατιωτικής τεχνολογίας.
Τα κρίσιμα ορυκτά είναι απαραίτητα για την πράσινη μετάβαση:
| Ορυκτό | Χρήση |
|---|---|
| Λίθιο | Μπαταρίες EV |
| Κοβάλτιο | Ενίσχυση ενεργειακής πυκνότητας |
| Νικέλιο | Καθόδους μπαταριών, τουρμπίνες |
| Σπάνιες Γαίες | Κινητήρες EV, ανεμογεννήτριες |
| Γάλλιο/Γερμάνιο | Ημιαγωγοί, φωτοβολταϊκά |
Η παγκόσμια ζήτηση εκτιμάται ότι θα τετραπλασιαστεί ή και εξαπλασιαστεί έως το 2035 (IEA).
Εύθραυστο σύστημα: Λίγοι παίκτες, μεγάλο ρίσκο
Η προμήθεια των κρίσιμων ορυκτών ελέγχεται από ελάχιστες χώρες. Η Κίνα κυριαρχεί στη ραφιναρία σπανίων γαιών με ποσοστό άνω του 80%, ενώ παράγει το 98% του παγκόσμιου γαλλίου και γερμανίου. Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό ευθύνεται για πάνω από το 70% της παραγωγής κοβαλτίου παγκοσμίως, ενώ η Ινδονησία είναι η κορυφαία παραγωγός νικελίου. Αυτή η γεωγραφική συγκέντρωση δημιουργεί ένα εξαιρετικά εύθραυστο σύστημα. Ακόμη και μία προσωρινή διακοπή εξαγωγών από μία χώρα μπορεί να προκαλέσει αλυσιδωτές διαταραχές σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι πρόσφατοι περιορισμοί εξαγωγών από την Κίνα και η απαγόρευση εξαγωγών κοβαλτίου από το Κονγκό αποδεικνύουν αυτή την ευπάθεια.
- Κίνα: Ελέγχει το 80%+ της ραφιναρίας σπανίων γαιών, και το 98% της παγκόσμιας παραγωγής γαλλίου & γερμανίου.
- ΛΔ Κονγκό: Παράγει 70%+ του παγκόσμιου κοβαλτίου, αλλά επέβαλε απαγόρευση εξαγωγών λόγω χαμηλών τιμών.
- Ινδονησία: Κυρίαρχος στο νικέλιο, αλλά με ρυθμιστικούς κινδύνους.
Η συγκέντρωση αυτή καθιστά το σύστημα εξαιρετικά ευάλωτο σε γεωπολιτικές ή εμπορικές διαταραχές.
Οι χαμηλές τιμές υπονομεύουν την προσφορά
Παρότι οι χαμηλές τιμές προσφέρουν άμεση ανακούφιση στους αγοραστές, το μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα είναι αρνητικό. Η πτώση των τιμών καθιστά την εξόρυξη και επεξεργασία αυτών των ορυκτών ασύμφορη, οδηγώντας σε ακύρωση έργων και αναστολή επενδύσεων. Ήδη, η ΛΔ Κονγκό απαγόρευσε τις εξαγωγές κοβαλτίου λόγω χαμηλών τιμών, ενώ εταιρείες στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ καθυστερούν έργα εξόρυξης λιθίου και νικελίου.
Η κατάσταση αυτή εξυπηρετεί στρατηγικά την Κίνα, η οποία, εκμεταλλευόμενη τις χαμηλές τιμές, ασκεί πίεση σε μη κινεζικές εταιρείες και ενισχύει τη δική της θέση στην εφοδιαστική αλυσίδα, επιβάλλοντας ταυτόχρονα ελέγχους εξαγωγών σε στρατηγικά προϊόντα όπως μαγνήτες και wafers με διπλή χρήση.
Γάλλιο και γερμάνιο: Γεωπολιτικά εργαλεία σε μεταβαλλόμενες αγορές
Τα δύο αυτά μέταλλα έγιναν παγκόσμιο πρωτοσέλιδο όταν η Κίνα ανακοίνωσε περιορισμούς εξαγωγών το 2023. Οι τιμές αυξήθηκαν ραγδαία, αλλά το 2025 έχουν πλέον μειωθεί κατά 15–17% από τα υψηλά τους. Παρόλο που η πίεση αποκλιμακώθηκε, η στρατηγική εξάρτηση από την Κίνα παραμένει αμείωτη. Οι προσπάθειες της Δύσης να αναπτύξει δική της ικανότητα ραφιναρίσματος ή να προωθήσει εναλλακτικά υλικά προχωρούν αργά, ενώ η ανακύκλωση δεν έχει ακόμη προσφέρει ουσιαστική λύση.
Προοπτικές: σταθεροποίηση ή νέα κρίση;
Η αγορά σπανίων γαιών δείχνει ενδείξεις σταθεροποίησης, ενώ η υπερπροσφορά του 2023–2024 φαίνεται να μειώνεται. Το λίθιο αναμένεται να ξαναγίνει ελλειμματικό μέχρι το 2027, με αποτέλεσμα πιθανή ανάκαμψη των τιμών. Παράλληλα, ΗΠΑ, ΕΕ και Αυστραλία ενεργοποιούν στρατηγικά αποθέματα, παρέχουν δημόσια χρηματοδότηση και επιδιώκουν διμερείς συμφωνίες για friend-shoring. Ωστόσο, οι κινήσεις αυτές υστερούν σε ταχύτητα και κλίμακα, ενώ οι γεωπολιτικές εξελίξεις αυξάνουν το ρίσκο.
