Η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά τις φιλόδοξες εξαγγελίες και τις πολυετείς θεσμικές της παρεμβάσεις, δεν κατάφερε να διαμορφώσει μια αποτελεσματική και λειτουργική αγορά επικουρικών και πανευρωπαϊκών συντάξεων.
Όπως διαπιστώνει το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ), οι επιδιώξεις της για εμβάθυνση της διασυνοριακής συνταξιοδοτικής δραστηριότητας, για αύξηση της διαφάνειας στα αποταμιευτικά προϊόντα και για ενίσχυση του ρόλου των επαγγελματικών ταμείων, έμειναν σε μεγάλο βαθμό στα χαρτιά.
Οι πρωτοβουλίες της Επιτροπής και της EIOPA όχι μόνο απέτυχαν να κινητοποιήσουν την αγορά, αλλά προσέκρουσαν και σε ένα θεσμικό περιβάλλον άνισο, ανεπαρκώς εποπτευόμενο και ελάχιστα εναρμονισμένο. Ο πανευρωπαϊκός συνταξιοδοτικός πυλώνας, που παρουσιάστηκε ως εργαλείο για ενιαίο μέλλον αποταμίευσης των Ευρωπαίων εργαζομένων, καταγράφει οικτρή απήχηση. Και την ίδια ώρα, οι πολίτες συνεχίζουν να βρίσκονται στο σκοτάδι ως προς το ύψος, τη διαχείριση και την απόδοση των εισφορών τους. Σε μια εποχή κατά την οποία τα κρατικά συνταξιοδοτικά συστήματα πιέζονται από τη δημογραφική γήρανση και τη δημοσιονομική αβεβαιότητα, η αποτυχία αυτή αποκτά ιδιαίτερο βάρος.
Όπως φαίνεται από τη έκθεση 14/2025, με τίτλο «Ανάπτυξη των επικουρικών συντάξεων στην ΕΕ – Αναποτελεσματική η δράση της ΕΕ για την ενίσχυση των επαγγελματικών συντάξεων και τη δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού ατομικού συνταξιοδοτικού προϊόντος» που έδωσε στη δημοσιότητα σήμερα το ΕΕΣ, η δράση της ΕΕ υπήρξε αναποτελεσματική σε όλα τα βασικά επίπεδα παρέμβασής της:
-
Η νομοθεσία για τα επαγγελματικά συνταξιοδοτικά ταμεία (ΙΕΣΠ) δεν ενίσχυσε τη διασυνοριακή δραστηριότητά τους. Αντιθέτως, οι σχετικοί θεσμοί παραμένουν συγκεντρωμένοι σε λίγα μόνο κράτη-μέλη, χωρίς ουσιαστική παρουσία σε μεγάλο μέρος της ΕΕ. Οι προσπάθειες ενοποίησης της αγοράς κατέληξαν σε αποτυχία, καθώς οι διαφορές στην κοινωνική και εργατική νομοθεσία των κρατών-μελών ακυρώνουν κάθε πρόοδο προς την εναρμόνιση.
-
Το πανευρωπαϊκό ατομικό συνταξιοδοτικό προϊόν (PEPP), που διαφημίστηκε ως το “ευρωπαϊκό συνταξιοδοτικό εργαλείο του μέλλοντος”, απέτυχε να προσελκύσει το ενδιαφέρον των πολιτών. Παρά τις προβλέψεις για δυναμική αγορά ύψους 0,7 τρισ. ευρώ, μόλις ένας πάροχος δραστηριοποιείται σε τέσσερις χώρες και εξυπηρετεί λιγότερους από 5.000 αποταμιευτές με κεφάλαια μικρότερα των 12 εκατ. ευρώ.
-
Η εποπτεία των επαγγελματικών συντάξεων παραμένει αδύναμη και κατακερματισμένη. Η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (EIOPA) λειτουργεί με ελάχιστους πόρους στον τομέα των ΙΕΣΠ, η συμμετοχή των εθνικών αρχών είναι περιορισμένη και το υπάρχον κανονιστικό πλαίσιο χαρακτηρίζεται από “ελάχιστη εναρμόνιση”, γεγονός που εμποδίζει τη διαμόρφωση κοινών προτύπων εποπτείας.
-
Οι υποσχέσεις για διαφάνεια στις αποδόσεις, τα κόστη και τα προσδοκώμενα οφέλη παρέμειναν ανεκπλήρωτες. Οι πολίτες εξακολουθούν να μην έχουν συνολική εικόνα για το μέλλον του συνταξιοδοτικού τους εισοδήματος, ενώ η ίδια η ΕΕ δεν κατάφερε να θέσει σε λειτουργία συστήματα παρακολούθησης, παρά τις εξαγγελίες στο πλαίσιο της Ένωσης Κεφαλαιαγορών.
Αναλυτικά και σύμφωνα με την έκθεση του ΕΕΣ, η ΕΕ, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, δεν έχει καταφέρει ακόμη να υποστηρίξει αποτελεσματικά την ανάπτυξη των επικουρικών συντάξεων, που θα μπορούσαν να συμπληρώνουν τις κρατικές και να συμβάλλουν στην εξασφάλιση επαρκούς συνταξιοδοτικού εισοδήματος για τους πολίτες της. Παρά το δεδομένο της γήρανσης του πληθυσμού της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (EIOPA) δεν στάθηκαν ικανές να ενισχύσουν τον ρόλο των επαγγελματικών συντάξεων που βασίζονται στην απασχόληση στις χώρες της ΕΕ, ούτε να θέσουν σε εφαρμογή το πανευρωπαϊκό ατομικό συνταξιοδοτικό προϊόν (PEPP). Η εν προκειμένω έκθεση δημοσιεύεται σε μια χρονική συγκυρία κατά την οποία η Επιτροπή, στο πλαίσιο των σχεδίων της για την Ένωση Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων, προτίθεται να επανεξετάσει τα νομικά πλαίσια που διέπουν τα ταμεία επαγγελματικών συντάξεων και το πανευρωπαϊκό συνταξιοδοτικό προϊόν, με σκοπό την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και της ελκυστικότητάς τους.
Αναμφίβολα, τα συνταξιοδοτικά συστήματα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην κοινωνική προστασία και την ενίσχυση των κεφαλαιαγορών της ΕΕ. Αν και το κεφάλαιο «συντάξεις» εμπίπτει στην αρμοδιότητα των χωρών της, η ίδια η ΕΕ διαθέτει ρυθμιστικές εξουσίες όσον αφορά τη διασυνοριακή κινητικότητα, την προστασία των καταναλωτών και την εσωτερική αγορά. Καθώς σε πολλές χώρες τα κρατικά συνταξιοδοτικά συστήματα δυσκολεύονται να διατηρήσουν την επάρκεια των συντάξεων, η ΕΕ έχει ορίσει βασικούς κανόνες αναφορικά με τα ταμεία επαγγελματικών συντάξεων και έχει θέσει τα θεμέλια ενός πανενωσιακού ατομικού συνταξιοδοτικού προϊόντος.
«Στις οικονομίες της ΕΕ με τις τόσες δημογραφικές και δημοσιονομικές προκλήσεις, οι επικουρικές συντάξεις θα έπρεπε να εδραιώνονται ολοένα και περισσότερο», δήλωσε ο Mihails Kozlovs, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδιος για την έκθεση. «Δυστυχώς, ούτε τα χρηματοδοτούμενα από τον εργοδότη συνταξιοδοτικά συστήματα ούτε το πανενωσιακό ατομικό συνταξιοδοτικό προϊόν αποδείχθηκαν τελικά άξια των προσδοκιών, ιδίως υπό το πρίσμα της διασυνοριακής δραστηριότητας. Η λήψη πρόσθετων μέτρων κρίνεται επιβεβλημένη για την ενίσχυσή τους.»
Προς το παρόν και παρά τις διάφορες πρωτοβουλίες της Επιτροπής, ούτε τα διασυνοριακά επαγγελματικά συνταξιοδοτικά συστήματα ούτε τα πανευρωπαϊκά συνταξιοδοτικά προϊόντα διαδραματίζουν κάποιον ιδιαίτερο ρόλο στην αγορά επικουρικών συντάξεων της ΕΕ. Και ενώ, σύμφωνα με σχετικές εκτιμήσεις, τα ιδρύματα επαγγελματικών συνταξιοδοτικών παροχών διαχειρίζονται περιουσιακά στοιχεία αξίας 2,8 τρισεκατομμυρίων ευρώ και εξυπηρετούν περί τα 47 εκατομμύρια εργαζομένους και συνταξιούχους, οι διασυνοριακές δραστηριότητές τους παραμένουν συγκεντρωμένες σε μικρό αριθμό χωρών, στις οποίες τα χρηματοδοτούμενα από τον εργοδότη συνταξιοδοτικά συστήματα είχαν ήδη ρίζες από το παρελθόν. Η κατάσταση αυτή οφείλεται κυρίως σε παράγοντες πέραν της αρμοδιότητας της ΕΕ, το ΕΕΣ ωστόσο υπογραμμίζει επίσης ότι η ΕΕ έχει επιβάλει επιπλέον απαιτήσεις για τα διασυνοριακά ταμεία, γεγονός που επιτείνει ακόμη περισσότερο τη μειονεκτική θέση τους.
Το πανευρωπαϊκό συνταξιοδοτικό προϊόν έχει ενεργοποιηθεί από τον Μάρτιο του 2022, ως μια εναλλακτική επιλογή για τους εργαζομένους που επιθυμούν να αποταμιεύσουν, ενόψει της συνταξιοδότησής τους, σε ένα προϊόν με δυνατότητα μεταφοράς εντός της ΕΕ. Ωστόσο, η απουσία φορολογικών κινήτρων και το ανώτατο όριο του 1 % για τα έξοδα και τις προμήθειες περιορίζουν την ελκυστικότητά του. Το 2025, στην ΕΕ υπάρχει μόνο ένα πανευρωπαϊκό ατομικό συνταξιοδοτικό προϊόν (PEPP). Μέχρι στιγμής ωστόσο η απήχησή του είναι εξαιρετικά περιορισμένη, με λιγότερους από 5 000 αποταμιευτές και υπό διαχείριση περιουσιακά στοιχεία αξίας χαμηλότερης από 12 εκατομμύρια ευρώ.
Κάτι που έχει καίρια σημασία για τους πολίτες, καθώς πλησιάζουν τη συνταξιοδότηση, είναι η πρόσβαση σε ολοκληρωμένες πληροφορίες σχετικά με τις συντάξεις. Παρόλα αυτά, τα σχέδια της ΕΕ για βελτίωση της διαφάνειας στο πλαίσιο της Ένωσης Κεφαλαιαγορών δεν έχουν αποφέρει ιδιαίτερους καρπούς. Δεν υπάρχει ακόμη συνολική εικόνα των κρατικών, επαγγελματικών και ατομικών συνταξιοδοτικών συστημάτων, κάτι που θα βοηθούσε τους πολίτες να διαμορφώσουν αντίληψη του συνολικού μελλοντικού συνταξιοδοτικού εισοδήματός τους. Και ενώ η EIOPA έχει θέσει σε εφαρμογή μέτρα για τη βελτίωση των πληροφοριών σχετικά με τα επαγγελματικά συνταξιοδοτικά συστήματα, οι συνεισφέροντες και οι δικαιούχοι αντικρίζουν ένα θολό τοπίο όσον αφορά τις επιδόσεις των συναφών ταμείων, όπως επίσης και το κόστος για τους εργαζομένους και την απόδοση για τους συνταξιούχους. Η σημασία όλων αυτών είναι καθοριστική, καθώς ορισμένες συντάξεις εξαρτώνται από την απόδοση επενδύσεων, κάτι που καθιστά επιτακτική την αποτελεσματική εποπτεία των επαγγελματικών συνταξιοδοτικών ταμείων. Παρ’ όλες τις προσπάθειές της, ωστόσο, η EIOPA δεν κατάφερε να εξασφαλίσει την εφαρμογή συνεπών εποπτικών πρακτικών στην ΕΕ. Και αυτό λόγω της περιορισμένης συμμετοχής των εθνικών αρχών σε πρωτοβουλίες της και του πλαισίου ελάχιστης εναρμόνισης εντός του οποίου λειτουργεί η ίδια.
Γενικές πληροφορίες
Τα συνταξιοδοτικά συστήματα στην ΕΕ διαρθρώνονται συνήθως γύρω από τρεις πυλώνες. Ο πρώτος περιλαμβάνει τις κρατικές και τις εκ του νόμου προβλεπόμενες συντάξεις, τις οποίες συμπληρώνουν οι επαγγελματικές συντάξεις βάσει εισοδήματος του δεύτερου πυλώνα και οι λοιπές ατομικές συντάξεις του τρίτου. Οι επαγγελματικές συντάξεις είναι αποταμιευτικά συνταξιοδοτικά προγράμματα που προσφέρουν οι εργοδότες στους εργαζομένους τους και εμφανίζονται με δύο μορφές, τα συστήματα καθορισμένων παροχών και τα συστήματα καθορισμένων εισφορών. Η οικονομική σημασία των μη κρατικών συνταξιοδοτικών προϊόντων που διαχειρίζονται τις μακροπρόθεσμες και συνταξιοδοτικές αποταμιεύσεις των εργαζομένων ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Σε κάποιες από αυτές, οι επαγγελματικές συντάξεις τείνουν να αντιπροσωπεύουν μεγαλύτερο μερίδιο του συνταξιοδοτικού εισοδήματος σε σύγκριση με τις κρατικές συντάξεις. Ο κλάδος των επαγγελματικών συντάξεων είναι συγκεντρωμένος σε μικρό αριθμό χωρών, σε ορισμένες μάλιστα είναι εντελώς ανύπαρκτος. Στη Δανία και στις Κάτω Χώρες, για παράδειγμα, τα περιουσιακά στοιχεία υπό τη διαχείριση ιδρυμάτων επαγγελματικών συνταξιοδοτικών παροχών ή άλλων ατομικών συντάξεων με βάση την απασχόληση υπερβαίνουν το εθνικό ΑΕΠ.
