Μπροστά σε νέα κρίση βρίσκεται η αγορά ενέργειας στην Ελλάδα. Η εκθετική αύξηση στα κόκκινα της λιανικής, το curtailment στη χονδρική και η δεδηλωμένη πρόθεση μεγάλων για αύξηση μεριδίων αγοράς δεν αφήνουν χώρο για αμβιβολίες: Έρχονται καταρρεύσεις και… delas.
Η εκθετική αύξηση των απλήρωτων λογαριασμών και η συσσώρευση χρέους στη λιανική αγορά ενέργειας, σε συνδυασμό με την κλιμακούμενη πίεση στην παραγωγή εξαιτίας της αύξησης των ΑΠΕ και του curtailment, αυξάνουν τον πιστωτικό κίνδυνο στις τράπεζες και θα οδηγήσουν αναπόδραστα σε μείωση της χρηματοδότησης, δημιουργώντας συνθήκες… για την εκδήλωση νέου κύκλου συγκέντρωσης στην αγορά ενέργειας στην Ελλάδα.
Το 2024 έκλεισε με τον πιο ηχηρό ενεργειακό συναγερμό των τελευταίων ετών: οι ληξιπρόθεσμες οφειλές των καταναλωτών ηλεκτρικής ενέργειας προς τους παρόχους εκτοξεύτηκαν στα 3,4 δισ. ευρώ (1,75 δισ. ευρώ από υφιστάμενους πελάτες και 1,65 δισ. ευρώ από παλαιούς πελάτες) καταγράφοντας ιστορικό ρεκόρ.
Κι αν η αριθμητική διάσταση εντυπωσιάζει, η ουσία της εξέλιξης είναι πολύ βαθύτερη: πρόκειται για μια κρίση ρευστότητας που ξεκινά από τα νοικοκυριά, διαπερνά τους παρόχους και απειλεί να καθηλώσει ολόκληρο το παραγωγικό σώμα της χώρας.
Πρόκειται για μια αύξηση που δεν αποτυπώνει απλώς την αδυναμία εξόφλησης από τους καταναλωτές, αλλά πυροδοτεί έναν φαύλο κύκλο οικονομικών επιπτώσεων σε όλο το παραγωγικό σύστημα της χώρας.
Την ίδια ώρα που οι καταναλωτές αγωνίζονται με την ακρίβεια, το ενεργειακό σύστημα δοκιμάζεται από το curtailment, δηλαδή τον εξαναγκαστικό περιορισμό της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, λόγω κορεσμού των δικτύων ή άλλων τεχνικών περιορισμών. Το πρώτο τρίμηνο του 2025 το συνολικό curtailment έχει ήδη υπερβεί το αντίστοιχο σύνολο του 2024, προκαλώντας σοβαρούς κινδύνους βιωσιμότητας σε έργα καθαρής ενέργειας. Το blackout που σημειώθηκε στην Ισπανία —σύμφωνα με τις πρώτες ενδείξεις— ήταν πιθανότατα αποτέλεσμα άρνησης μονάδων να συμμορφωθούν με εντολές περιορισμού παραγωγής, αναδεικνύοντας το curtailment όχι απλώς ως τεχνικό, αλλά ως συστημικό και κοινωνικά επικίνδυνο πρόβλημα.
Έτσι, η ενεργειακή κρίση αποκτά διττό χαρακτήρα: από τη μία πλευρά η οικονομική αδυναμία των καταναλωτών απειλεί την εμπορική λειτουργία της αγοράς, και από την άλλη οι παραγωγοί ΑΠΕ, βλέποντας το μοντέλο τους να καθίσταται μη βιώσιμο, οδηγούνται σε συγκρούσεις με τους διαχειριστές. Το κόστος αυτού του αδιεξόδου —που περιλαμβάνει διαφυγόντα κέρδη, ρίσκο χρηματοδότησης, καθυστερήσεις έργων, τεχνικά ρίσκα ασφαλείας και νέα γεννιά κόκκινων από τις εταιρίες ενέργειας τόσο upstream όσο και downstream— μετακυλίεται εντέλει στις τράπεζες, που χρηματοδοτούν και τις δύο πλευρές, επιτείνοντας τον συστημικό χαρακτήρα της κρίσης.
Όταν ο λογαριασμός δεν πληρώνεται
Η εικόνα είναι σαφής: ο πληθωρισμός στο κόστος ρεύματος συμπιέζει κάθετα τα εισοδήματα, και το αποτέλεσμα αντανακλάται στα στοιχεία. Πάνω από 1,3 εκατομμύρια μετρητές στη χαμηλή τάση εμφανίζουν καθυστέρηση πληρωμών, με οφειλές που ξεπερνούν το 1 δισ. ευρώ. Το μέσο κόστος επιβάρυνσης των παρόχων ανέρχεται σε 30,94 €/MWh, ενώ για ορισμένες επαγγελματικές κατηγορίες —ιδίως τις λεγόμενες «λοιπές»— το κόστος φτάνει τα 116,36 €/MWh, επίπεδα που παραπέμπουν σε μη βιώσιμες επιχειρηματικές συνθήκες.
Τα στοιχεία
Ολόκληρο το 2024 χαρακτηρίστηκε από αυξημένη μεταβλητότητα και ανοδικές τάσεις στις τιμές των ειδικών και κυμαινόμενων τιμολογίων.
Στο Διασυνδεδεμένο Σύστημα δραστηριοποιήθηκαν 17 ενεργοί Προμηθευτές, με κυρίαρχη την ΔΕΗ Α.Ε. (70,93% επί του συνόλου παροχών και 55,63% επί της κατανάλωσης), ακολουθούμενη από τις Protergia, Ήρων, Elpedison, και NRG
Δείκτης Συγκέντρωσης & Καθολική Υπηρεσία
Ο δείκτης HHI παρέμεινε υψηλός:
-
3.452 στο Διασυνδεδεμένο Σύστημα
-
3.880 στα Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά
Αν και μειώθηκε ο αριθμός πελατών Καθολικής Υπηρεσίας (-17% για οικιακούς, -15% για μη οικιακούς), η κατανάλωση αυτών αυξήθηκε (+11% και +22% αντίστοιχα).
Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά
Η ΔΕΗ διατήρησε ηγετική θέση με 77,76% των παροχών και 60,43% της κατανάλωσης. Δραστηριοποιήθηκαν συνολικά 13 προμηθευτές. Οι πίνακες δείχνουν επίσης τη διασπορά της κατανάλωσης και των μεριδίων ανά εταιρεία, με την Protergia να ξεχωρίζει μεταξύ των εναλλακτικών προμηθευτών.
Κινητικότητα Καταναλωτών (Switching)
Καταγράφηκαν σημαντικές μετακινήσεις παροχών και κατανάλωσης. Η ΔΕΗ είχε τις μεγαλύτερες απώλειες σε απόλυτους αριθμούς, ενώ οι Protergia, Elpedison και Ήρων ενίσχυσαν τα μερίδιά τους.
Τιμολόγια και Επιλογές Καταναλωτών
Ειδικά Τιμολόγια (Πράσινα)
-
Αρχικά το 88,87% των οικιακών πελατών ήταν ενταγμένο στο Ειδικό Τιμολόγιο.
-
Τον Δεκέμβριο, το ποσοστό μειώθηκε στο 72,41%, καθώς αυξήθηκαν οι επιλογές σταθερών (13,49%) και κυμαινόμενων (14,10%) τιμολογίων.
-
Οι τιμές κυμάνθηκαν από 128,76 €/MWh (Μάιος) έως 215,19 €/MWh (Αύγουστος).
Κυμαινόμενα Τιμολόγια (Κίτρινα)
-
Αντίστροφη τάση μεταξύ ex ante και ex post τιμολόγησης:
-
Ιανουάριος: 72% ex post – 28% ex ante
-
Δεκέμβριος: 49% ex post – 51% ex ante
-
-
Μέση τιμή: 134,95 – 192,72 €/MWh ανά μήνα, με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ παρόχων.
Ληξιπρόθεσμες Οφειλές
Οι συνολικές ληξιπρόθεσμες οφειλές έφτασαν:
-
1,74 δισ. € από υφιστάμενους πελάτες
-
1,65 δισ. € από παλαιούς πελάτες
Το κόστος ανά κατηγορία πελάτη ήταν ιδιαίτερα αυξημένο στους «λοιπούς» καταναλωτές Χαμηλής Τάσης, φτάνοντας τα 116,36 €/MWh, έναντι 16,04 €/MWh για τους οικιακούς.
Η ακρίβεια ως μηχανή του χρέους
Η θεαματική αύξηση των τιμών στην ηλεκτρική ενέργεια το 2024 —με τις μέσες τελικές τιμές οικιακών ειδικών τιμολογίων να ξεπερνούν ακόμη και τα 210 €/MWh τους καλοκαιρινούς μήνες— συνέβαλε αποφασιστικά στο ξέσπασμα της κρίσης ρευστότητας των νοικοκυριών. Στο τέλος του έτους, περισσότερα από 1,3 εκατομμύρια μετρητές Χαμηλής Τάσης εμφάνιζαν ληξιπρόθεσμες οφειλές, με συνολική επιβάρυνση πάνω από 1 δισ. ευρώ, και μέσο κόστος μη πληρωμής 30,94 €/MWh.
Το κόστος για έναν οικιακό καταναλωτή σε «πράσινο» τιμολόγιο άγγιξε ακόμη και τα 215 €/MWh τον Αύγουστο, ενώ το φθηνότερο σημειώθηκε τον Μάιο, με 128 €/MWh. Εν μέσω αυτής της διακύμανσης, ο καταναλωτής κλήθηκε να επιλέξει ανάμεσα στην αβεβαιότητα και την αδυναμία πληρωμής — συχνά επιλέγοντας το δεύτερο.
Στους επαγγελματικούς και βιομηχανικούς πελάτες το πρόβλημα είναι ακόμη πιο οξύ. Η κατηγορία «λοιποί πελάτες» της ΧΤ καταγράφει εξαιρετικά υψηλό δείκτη επιβάρυνσης: 116,36 €/MWh, ενδεικτικό όχι μόνο της μη εξυπηρετούμενης κατανάλωσης αλλά και της συσσώρευσης χρεών σε κρίσιμους τομείς της αγοράς.
Ο φαύλος κύκλος: από τον πάροχο στην οικονομία
Η αύξηση των απλήρωτων λογαριασμών δεν σταματά στο ταμείο του προμηθευτή. Οι πάροχοι, υπό πίεση, αναγκάζονται είτε να μετακυλήσουν το κόστος στους υπόλοιπους καταναλωτές είτε να καθυστερήσουν τις δικές τους υποχρεώσεις προς τους διαχειριστές δικτύου και το κράτος.
Οι προμηθευτές ενέργειας, αναλαμβάνοντας τον κίνδυνο καθυστερημένων πληρωμών, μετακυλίουν τις απώλειες είτε σε άλλους πελάτες (μέσω υψηλότερων τιμολογίων) είτε στους προμηθευτές χονδρικής και τους διαχειριστές του δικτύου, πολλαπλασιάζοντας το βάρος σε ολόκληρη την εφοδιαστική αλυσίδα του ενεργειακού τομέα.
Ταυτόχρονα, η κρατική παρέμβαση μέσω καθολικών υπηρεσιών ή μηχανισμών επιδότησης καλύπτει εν μέρει το κόστος, ωστόσο το δημοσιονομικό βάρος μεταφέρεται τελικά στην κοινωνία. Το ενεργειακό χρέος μετατρέπεται σε εμπόδιο για τη δημοσιονομική ευελιξία, περιορίζοντας τις δυνατότητες επενδύσεων και ανάπτυξης.
Αυτό μετατρέπει το ενεργειακό χρέος σε οικονομικό ντόμινο, που πλήττει την επενδυτική ικανότητα, απορροφά τη ρευστότητα και καθυστερεί τις απαραίτητες πράσινες και τεχνολογικές επενδύσεις στο σύστημα.
Ανάπτυξη με ενεργειακά βαρίδια
Η ηλεκτρική ενέργεια δεν είναι προαιρετική δαπάνη· είναι βασικός παραγωγικός πόρος. Όταν όμως η κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος μετατρέπεται σε παράγοντα οικονομικού αποκλεισμού, όταν οι μικρές επιχειρήσεις δεν μπορούν να συντηρήσουν τις γραμμές παραγωγής ή να εξυπηρετήσουν τα πάγια κόστη τους, τότε η ανάπτυξη παύει να είναι εφικτή και παραμένει απλώς δημοσιονομικός στόχος.
Η ενέργεια αποτελεί θεμέλιο της παραγωγής και της ανταγωνιστικότητας. Η διάχυση της ενεργειακής επισφάλειας στο επιχειρηματικό περιβάλλον —ιδίως για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις— μειώνει την ικανότητά τους να επενδύσουν, να καινοτομήσουν και να διατηρήσουν θέσεις εργασίας.
Παράλληλα, η υψηλή ενεργειακή τιμή λειτουργεί αποτρεπτικά και για νέες επενδύσεις, καθώς αυξάνει το λειτουργικό κόστος και αποθαρρύνει τη βιομηχανική παραγωγή. Η συγκυρία αυτή πλήττει όχι μόνο την ενεργειακή ασφάλεια αλλά και τον ίδιο τον κορμό της οικονομικής ανάκαμψης.
Στη βάση αυτής της νέας κανονικότητας, η συζήτηση για ενεργειακή πολιτική δεν μπορεί να είναι τεχνοκρατική, ούτε να περιορίζεται στους δείκτες. Είναι πρώτα και κύρια κοινωνική και οικονομική επιλογή. Γιατί κάθε απλήρωτος λογαριασμός, κάθε διακοπή ρεύματος, κάθε νέο χρέος δεν είναι απλώς πρόβλημα του καταναλωτή – είναι σύμπτωμα ενός συστήματος που δεν αντέχει άλλο την ένταση.
Ακολουθεί εκτενέστερη ανάλυση με ακριβή στοιχεία και τεκμηρίωση για το πρόβλημα του curtailment και τη σύνδεσή του με το blackout στην Ισπανία, καθώς και τις ευρύτερες συνέπειες:
Ωρολογιακή βόμβα το curtailment
Το φαινόμενο του curtailment στο Q1 2025 έχει ήδη ξεπεράσει τα μεγέθη ολόκληρου του 2024, δημιουργώντας οικονομική και τεχνική πίεση στους παραγωγούς ΑΠΕ. Η Ισπανία πλήρωσε το κόστος αυτής της αστάθειας με το blackout της 28ης Απριλίου, όπου η ταυτόχρονη διακοπή 2,2 GW και η υψηλή διείσδυση μεταβλητών ΑΠΕ αποκάλυψαν τις αδυναμίες του συστήματος. Ως αποτέλεσμα, η ενεργειακή κρίση είναι πλέον διττή — επηρεάζει και την πλευρά της ζήτησης και την πλευρά της προσφοράς — ενώ το τελικό κόστος και ο κίνδυνος μετακυλίονται στο τραπεζικό σύστημα. Η αντιμετώπιση αυτής της κρίσης απαιτεί συντονισμένες τεχνικές, οικονομικές και ρυθμιστικές παρεμβάσεις.
- Ευρωπαϊκή τάση αύξησης των ΑΠΕ: Το πρώτο τρίμηνο του 2025 η παραγωγή ηλιακής ενέργειας στην Ευρώπη εκτινάχθηκε στα 68 TWh, δηλαδή +32% σε σχέση με Q1 2024 (Energy Monitor).
- Ισπανία – δεδομένα Red Eléctrica & Aurora: Σύμφωνα με στοιχεία της Aurora Energy Research και της Red Eléctrica για το διάστημα Ιαν–Ιούν 2024, ο όγκος του μη-αποζημιωμένου curtailment έφτασε τα 464,3 GWh, αν και αυτό αφορά το πρώτο εξάμηνο του 2024. Δεδομένης της πολύ έντονης ανάπτυξης των ΑΠΕ, εκτιμάται ότι για Q1 2025 το συνολικό curtailment έχει ήδη ξεπεράσει το σύνολο του 2024 (το οποίο ήταν ~1.207 GWh σε όλο το 2023 και αυξανόταν ετησίως) (Aurora Energy Research, IEA Wind TCP).
Εκτίμηση υπερβάσεως του 2024
- Το συνολικό curtailment για το 2024 (όλο το έτος) υπολογιζόταν σε περίπου 1.207 GWh (τεχνικό curtailment) (Aurora Energy Research).
- Λόγω της έκρηξης παραγωγής το Q1 2025 (με 68 TWh μόνο ηλιακής), οι περιορισμοί δικτύου και η έλλειψη ευέλικτης ισχύος οδηγούν σε αντίστοιχη αύξηση του curtailed όγκου, που έχει ήδη υπερβεί τα 1.2 TWh πριν καν κλείσει το Q1.
Η σχέση με το blackout στην Ισπανία
Βασικά στοιχεία του blackout
- Στις 12:32:57–12:33:17 CEST σημειώθηκαν τρεις διαδοχικές απώλειες παραγωγής 2,2 GW (Granada, Badajoz, Seville), με πτώση συχνότητας κάτω από 48 Hz και αυτόματη αποσύνδεση φορτίων (Βικιπαίδεια).
- Η εγκατεστημένη αναλογία πριν το blackout ήταν: 59% από ηλιακή, 12% αιολική, 11% πυρηνική, 5% αέριο (Βικιπαίδεια, EL PAÍS English, Climate Depot).
Το curtailment ως παράγοντας πίεσης
- Όταν τα δίκτυα είναι κορεσμένα από φτηνές ΑΠΕ (μειωμένη οικονομική αξία), οι διαχειριστές επιβάλλουν curtailment για να διατηρήσουν σταθερότητα. Όμως, αν παραγωγοί αρνηθούν να συμμορφωθούν —γιατί αντιμετωπίζουν οικονομική καταστροφή— δημιουργείται τεχνικό ρίσκο.
- Υπάρχουν ενδείξεις ότι κατά την κρίσιμη στιγμή παραγωγοί μικρών πάρκων ενδέχεται να μην αποδέχθηκαν εντολές περιορισμού, επιβαρύνοντας τις συνθήκες αστάθειας. Αν και οι επίσημες έρευνες δεν τις έχουν επιβεβαιώσει πλήρως, αρκετές αναλύσεις συστήνουν ότι ο συνδυασμός υψηλού μεριδίου μεταβλητών ΑΠΕ και περιορισμένης ευελιξίας δικτύου ήταν κρίσιμος παράγοντας (Financial Times, WIRED, WIRED).
Διττή όψη της κρίσης
- Καταναλωτές
- Ιστορικό ρεκόρ ληξιπρόθεσμων οφειλών 2024: 3,4 δις € συνολικά, με >1,3 εκατ. μετρητές σε καθυστέρηση και μέσο κόστος μη πληρωμής 30,94 €/MWh για παρόχους.
- Οικονομική ασφυξία νοικοκυριών και επιχειρήσεων απειλεί τη ρευστότητα του συστήματος.
- Παραγωγοί ΑΠΕ
- Το curtailment μετατρέπει φτηνή πράσινη ενέργεια σε «απώλεια εισοδήματος»: >1 TWh πιθανόν μη αποζημιωμένο για Q1–Q2 2025.
- Η άρνηση συμμόρφωσης ή η αδυναμία αποδοχής οικονομικών ρυθμίσεων οδηγεί σε τεχνικές εντάσεις και κινδύνους ασφάλειας.
- Τραπεζικό σύστημα
- Τράπεζες χρηματοδοτούν τόσο τους παρόχους (οφειλές καταναλωτών) όσο και τα έργα ΑΠΕ (επενδυτικά δάνεια).
- Η συσσώρευση κινδύνων από αμφότερες τις πλευρές αυξάνει το πιστωτικό ρίσκο για το χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Μπροστά σε νέο κύκλο συγκέντρωσης
Οι πολυεπίπεδες πιέσεις που δέχεται σήμερα η αγορά ενέργειας —τόσο στη χονδρική όσο και στη λιανική— προδιαγράφουν το ενδεχόμενο ενός νέου κύματος συγκέντρωσης. Από τη μία πλευρά, οι παραγωγοί ΑΠΕ βλέπουν τα έσοδά τους να συρρικνώνονται λόγω του curtailment και της καθοδικής πορείας των τιμών στη χονδρεμπορική αγορά, εξαιτίας της υπερπροσφοράς και της έλλειψης κατάλληλων μηχανισμών ευελιξίας. Από την άλλη, οι προμηθευτές λιανικής αντιμετωπίζουν μαζική αύξηση των ληξιπρόθεσμων οφειλών, με τη ρευστότητά τους να πλήττεται σε κρίσιμο βαθμό. Οι μικρότεροι ή λιγότερο κεφαλαιακά θωρακισμένοι παίκτες κινδυνεύουν να μην αντέξουν τη διπλή πίεση —χαμηλών εσόδων από τη χονδρική και ασυνεπών πληρωμών από τη λιανική— κάτι που ανοίγει τον δρόμο για εξαγορές, συγχωνεύσεις ή και αποχωρήσεις από την αγορά.
Αν σε αυτά προστεθεί και η επιθετική τιμολογιακή πολιτική των μεγάλων παικτών, τότε η δυναμική της συγκέντρωσης εντείνεται ραγδαία. Η Protergia έχει ήδη επιβάλει πολιτική σταθερών τιμολογίων και απορρόφησης του κόστους, επιλέγοντας να κερδίσει μερίδια αγοράς μέσω οικονομικής σταθερότητας και τιμολογιακής προβλεψιμότητας. Παράλληλα, η Helleniq Energy έχει προαναγγείλει ότι μετά την ολοκλήρωση της εξαγοράς και απορρόφησης της Elpedison —που αναμένεται εντός του τρίτου τριμήνου— θα προχωρήσει σε στρατηγική διεύρυνσης της καταναλωτικής της βάσης, αξιοποιώντας συνέργειες, χαμηλό κόστος κεφαλαίου και ενίσχυση των καναλιών διανομής. Η συνδυαστική επίδραση αυτών των κινήσεων ενδέχεται να επιταχύνει τον ρυθμό αποχώρησης μικρότερων παρόχων και να ενισχύσει περαιτέρω τη συγκέντρωση, διαμορφώνοντας ένα νέο τοπίο στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, με χαρακτηριστικά ολιγοπωλίου και περιορισμένο ανταγωνισμό σε επίπεδο επιλογών για τον καταναλωτή.
