Με την αντίστροφη μέτρηση για τις αμερικανικές εκλογές να μετράει ώρες πλέον, οι κίνδυνοι που απορρέουν από αυτές και ιδιαίτερα από την ενδεχόμενη -και πολύ πιθανή- επικράτηση του Ντόναλντ Τραμπ έρχονται στο προσκήνιο και μάλιστα επιτακτικά, ενώ δεν φαίνεται ότι η Ευρώπη διαθέτει ικανά αναχώματα σε πολιτικό επίπεδο, αν και σε οικονομικό φαίνεται να έχει κάνει μια προεργασία.
Τί θα συμβεί στο πολιτικό σκηνικό της Ευρώπης στο πολύ πιθανό πλέον ενδεχόμενο επανεκλογής του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ; Η υιοθέτηση λαϊκιστικής, επιθετικής, εμπρηστικής ρητορικής είναι μόνο ένα από τα ζητήματα και όχι το βασικό. Τα ακροδεξιά κόμματα στην Ευρώπη, ανεβαίνουν ξανά, κυρίως λόγω συστημικής ανεπάρκειας της Ευρώπης και αφού η κοινωνική συνοχή έχει κατακερματιστεί, οι εξωγενείς απειλές έχουν αποδείξει ότι το πολιτικό προσωπικό ήταν κατώτερο των περιστάσεων, ενώ η στασιμότητα σε θέμα ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ενέτειναν υποβόσκουσες φυγόκεντρες τάσεις.
Οι κίνδυνοι για την Ευρώπη δεν περιορίζονται στο πολιτικό επίπεδο, αλλά εκτείνονται και στο γεωπολιτικό, καθώς η ακροδεξιά στην Ευρώπη έχει ευθείες αναφορές και σημεία επαφής με το Κρεμλίνο, σε πολλές περιπτώσεις έχει χρηματοδοτηθεί από ρωσικά κεφάλαια και εκφράζεται ανακόλουθα προς το NATO και ευρωπαϊκά γεωπολιτικά συμφέροντα. Υπ’ αυτό το πρίσμα, η άνοδος της ακροδεξιάς σε χώρες της περιφέρειας και του πυρήνα θα οδηγήσει κατακερματισμό της κεντρικής πολιτικής σκηνικής στην Ευρώπη, υπονομεύοντας την δυνατότητα συγκλίσεων και εφαρμογής ενιαίας Εξωτερικής και Αμυντικής πολιτικής.
Η ακροδεξιά βασίστηκε στην απουσία μακρόπνοων πολιτικών για το μεταναστευτικό, καλλιεργώντας φόβο στην κοινωνία και αποκτώντας κοινωνικά ερείσματα πάνω σε αυτό τον φόβο.
Υπ αυτό το πρίσμα, το ρίσκο που υποβόσκει έχει να κάνει με την δυνατότητα της ΕΕ να εκπονήσει κοινές πολιτικές, να εκφέρει ενιαίο λόγο στο εξωτερικό και να παίξει ρόλο ως ισχυρός παίκτης στη διεθνή γεωπολιτική και γεωοικονομική σκακιέρα. Με δεδομένο ότι Τραμπ και Πούτιν έχει αποδείξει ότι επιδιώκουν την αποδυνάμωση της ΕΕ, η αναθέρμανση των κυβερνητικών βλέψεων της ακροδεξιάς στην Ευρώπη, αποτελεί red flag για τους επενδυτές, ευρωπαίους και διεθνείς, καθώς αντιλαμβάνονται τη δυναμική υπονόμευσης της ΕΕ.
Η Ευρώπη και ο Τραμπ
Οι εμπειρίες της Ευρώπης — κατά τον περασμένο αιώνα και την τελευταία δεκαετία — παρέχουν πολύτιμα μαθήματα για το πώς τα γεγονότα μπορεί να εξελιχθούν αν ο Ντόναλντ Τραμπ εξασφαλίσει μια επιστροφή στον Λευκό Οίκο.
Ο Τραμπ είναι μέρος ενός κύματος πολιτικών στον δυτικό κόσμο που έχουν φέρει ρητορική και πολιτικές της ακροδεξιάς στο πολιτικό προσκήνιο. Παρόλο που ο καθένας προσαρμόζεται στην πολιτική και κοινωνική του κατάσταση, είναι συνδεδεμένοι σε ένα ευρύτερο κίνημα που χαρακτηρίζεται από συντηρητικές αξίες και ισχυρή αντίθεση στη μετανάστευση.
«Υπάρχει μια ιδεολογική αλληλεγγύη μεταξύ της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς και του Ντόναλντ Τραμπ», λέει ο Μπερνάρντ Γκετά, φιλελεύθερο μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Αυτό αποδεικνύεται από τον τρόπο με τον οποίο οι πιο επιτυχημένοι ηγέτες της ακροδεξιάς στην Ευρώπη έχουν αναγάγει τον Τραμπ σε σημείο αναφοράς, με τον Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας να του εύχεται καλή επιτυχία στις εκλογές και την πρωθυπουργό της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι να επιδιώκει να δημιουργήσει έναν κρυφό δίαυλο επικοινωνίας με μια πιθανή κυβέρνηση Τραμπ μέσω του Έλον Μασκ.
Οι σχέσεις του ακροδεξιού Κόμματος του Νόμου και της Δικαιοσύνης στην Πολωνία με τον Τραμπ είναι γνωστές και έχουν αποτελέσει ζήτημα και στο παρελθόν. Τώρα, που το PiS έχασε την εξουσία από τον συνασπισμό της αντιπολίτευσης, ενδεχόμενη επανεκλογή Τραμπ θα μπορούσε να οδηγήσει σε κλυδωνισμούς στο πολιτικό σκηνικό και στην κοινωνία στην Πολωνία.
Ακόμα και όταν οι εκστρατείες της ακροδεξιάς αποτυγχάνουν να πάρουν την εξουσία, αφήνουν συχνά το αποτύπωμά τους στο πολιτικό τοπίο, όπως μαρτυρούν οι αυστηρότερες πολιτικές μετανάστευσης των βασικών κομμάτων και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Με τον έλεγχο της νομοθετικής εξουσίας σε μια χώρα όπως η Ουγγαρία, μπορούν να αναδιαμορφώσουν μια χώρα μόνιμα.
«Δεν είναι μια πορεία που είναι αναπόφευκτη», λέει η Zsuzsanna Végh, πολιτική αναλύτρια στο German Marshall Fund στο Βερολίνο, η οποία μελετά απειλές για τους δημοκρατικούς θεσμούς. «Αλλά για να την αποφύγουμε, οι θεσμοί, οι πολιτικοί και οι πολίτες πρέπει να αναγνωρίσουν τα μέτρα που οδηγούν προς αυτήν την κατεύθυνση και να αναγνωρίσουν ότι δεν είναι απλώς προκλήσεις κατά της δημοκρατίας, αλλά συχνά προγραμματισμένες με συστημικό τρόπο».
Το Bloomberg ανέλυσε τα εκλογικά αποτελέσματα περίπου 24άρων λαϊκιστικών κομμάτων τα τελευταία 20 χρόνια, χαρτογραφώντας την πορεία τους, ενώ διασταύρωσε τα δεδομένα με την Έρευνα Ειδικών του Chapel Hill, η οποία χρησιμοποιεί ένα δίκτυο εκατοντάδων ακαδημαϊκών για να μετρήσει τον βαθμό εξτρεμισμού τους.
Συνδυάζοντας αυτά τα δεδομένα προκύπτει μια εικόνα των συνταγών που έχουν αποδειχθεί πιο επιτυχημένες και παρέχει ενδείξεις για το πώς αντιδρούν αυτά τα κόμματα καθώς πλησιάζουν την πραγματικότητα της διακυβέρνησης. Τα στοιχεία αναδεικνύουν επίσης πώς η παραμονή στην εξουσία αποδεικνύεται μερικές φορές πρόκληση.
Σίγουρα, το προεδρικό σύστημα των ΗΠΑ θέτει μια διαφορετική σειρά προκλήσεων και ευκαιριών από τις κοινοβουλευτικές δομές που επικρατούν στην πλειονότητα της Ευρώπης.
Ενώ το Fidesz στην Ουγγαρία και τα Αδέλφια της Ιταλίας ηγούνται των αντίστοιχων κυβερνήσεών τους, η ακροδεξιά βρέθηκε πρώτη στις τελευταίες εθνικές εκλογές τόσο στην Ολλανδία όσο και στην Αυστρία, όμως η εξουσία τους περιορίστηκε από συμμαχίες αντιπάλων. Η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) αποκλείστηκε από την κυβέρνηση παρά την επικράτησή της στις εκλογές στο ανατολικό κρατίδιο της Θουριγγίας.
Οι λεγόμενες ασφαλιστικές δικλείδες στο προεδρικό σύστημα της Γαλλίας έχουν, μέχρι στιγμής, αποτρέψει τη Μαρίν Λε Πεν από το να πάρει την εξουσία.
Οι αποτυχίες της ακροδεξιάς
Η υποστήριξη για την ακροδεξιά δεν αυξάνεται παντού: Το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη απέτυχε να κερδίσει την απόλυτη πλειοψηφία στις εκλογές του 2023 στην Πολωνία μετά από οκτώ χρόνια στην εξουσία, αφήνοντας χώρο για μια φιλοευρωπαϊκή συμμαχία με επικεφαλής τον Ντόναλντ Τουσκ, πρώην πρωθυπουργό που υπηρέτησε και ως πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Αλλά και αυτός πιέζει για μια αυστηρότερη στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην ανεπίσημη μετανάστευση.
Αυτές οι ιδέες δεν είναι παντού δημοφιλείς και μπορεί να φτάσουν σε υπερβολές. Η Ευρώπη είναι γεμάτη από σχετικά μικρά δεξιά κόμματα που δεν έχουν καταφέρει ποτέ να διεισδύσουν στην εξουσία. Ομάδες όπως το Λαϊκό Κόμμα της Σλοβακίας και η Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα είναι τώρα ουσιαστικά ανενεργές λόγω διασπάσεων ή σκανδάλων.
Άλλα συνεχίζουν με ποσοστά κάτω του 10% των ψήφων. Αν και αυτό το επίπεδο επέτρεψε στη Μελόνι, τους Δημοκράτες της Σουηδίας και το Κόμμα των Φινλανδών να παραμείνουν στο παιχνίδι πριν ξαφνικά δουν την υποστήριξή τους να εκτοξεύεται.
Ορισμένα κόμματα, όπως το Εθνικό Μέτωπο της Γαλλίας και το Reform UK, έχουν καταγάγει μεγάλες εκλογικές νίκες, αλλά παρ’ όλα αυτά δεν κατάφεραν να αναρριχηθούν στην εξουσία, κυρίως επειδή οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις αναγκάστηκαν να βρουν συγκλίσεις και να συγκυβερνήσουν.
Τα μισά από τα κόμματα που αναλύθηκαν δεν έχουν ακόμη εξασφαλίσει πολιτική εξουσία. Μερίδιο ψήφων στις εθνικές κοινοβουλευτικές εκλογές από το 2004 Χαμηλότερο ποσοστό ψήφων:
Οι Ακροδεξιοί συμφωνούν για τη μετανάστευση
Και τα 21 κόμματα που αναλύθηκαν βρίσκουν κοινό έδαφος στην αυστηροποίηση της μετανάστευσης και υποστηρίζουν περιοριστικές πολιτικές.
Τα κόμματα εκφράζουν παρόμοιες θέσεις σχετικά με τη νομιμότητα, τον εθνικισμό και την προτεραιότητα της οικονομίας έναντι του περιβάλλοντος.
Καλύπτουν όλο το φάσμα στις απόψεις για τη Ρωσία και τους δεσμούς με το Κρεμλίνο και έχουν ποικίλες προσεγγίσεις στην οικονομική πολιτική, από την κρατική παρέμβαση έως την εμπιστοσύνη στην ελεύθερη αγορά.
Από τα πολιτικά κόμματα που αναλύονται εδώ, ο Όρμπαν και η Μελόνι προσφέρουν δύο αντιφατικά μοντέλα για το πώς μπορούν να λειτουργήσουν οι ηγέτες της ακροδεξιάς.
Η “συνταγή” Μελόνι
Η Μελόνι έχει κινηθεί προς το κέντρο από τότε που ανέλαβε την εξουσία, προσπαθώντας να διατηρήσει και τους βασικούς ψηφοφόρους της και τους Ιταλούς κατόχους ομολόγων. Έχει επίσης καλλιεργήσει τη σχέση της με τον Μασκ και τον θεωρεί δίαυλο προς τον Τραμπ αν κερδίσει, σύμφωνα με Ιταλό αξιωματούχο που γνωρίζει τις σκέψεις της.
Η σχετικά ταχεία ανάδυσή της σημαίνει ότι η μελέτη της Έρευνας Ειδικών του Chapel Hill δεν καταγράφει σημαντικό αριθμό δεδομένων, αλλά δείχνει μια μεγάλη στροφή προς τον κεντρικό χώρο, ιδιαίτερα στην ΕΕ.
Αυτή είναι μια στρατηγική που ακολουθεί την εξέλιξη της Λε Πεν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, καθώς προσέλκυσε πιο μετριοπαθείς ψηφοφόρους που χρειάζεται για να κερδίσει την εξουσία στη Γαλλία. Ωστόσο, δομικά εμπόδια την έχουν κρατήσει μακριά από το Παλάτι των Ηλυσίων στο Παρίσι. Παρά το γεγονός ότι κέρδισε τις περισσότερες ψήφους στον πρώτο γύρο της ψηφοφορίας νωρίτερα φέτος, ένα διακομματικό μπλόκο κατάφερε να εμποδίσει το Εθνικό Μέτωπο στον δεύτερο γύρο.
Η κανονικοποίηση της Λε Πεν
Στην προσπάθειά της να απευθυνθεί σε ένα ευρύτερο εκλογικό κοινό, το Εθνικό Μέτωπο έχει μετριάσει κάπως τον λόγο του την τελευταία δεκαετία. Αλλαγή θέσεων από το 2006.
Οι διαφορές μεταξύ των μοντέλων του Όρμπαν και της Μελόνι φαίνονται επίσης στο πώς τα κόμματά τους μιλούν για το βασικό ζήτημα της μετανάστευσης. Μια ανάλυση συναισθήματος του Bloomberg Economics σε χιλιάδες ομιλίες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έδειξε ότι οι ευρωβουλευτές των Αδελφών της Ιταλίας έχουν χρησιμοποιήσει πολύ λιγότερη αρνητική ρητορική σε σχέση με πολλά άλλα ακροδεξιά κόμματα, ενώ τα μέλη του Fidesz στην Ουγγαρία έχουν υιοθετήσει όλο και πιο εμπρηστική γλώσσα τα τελευταία χρόνια.
Ο Βίκτορ Όρμπαν και η Μαρίν Λε Πεν πριν από συνάντηση ηγετών ευρωπαϊκών συντηρητικών και δεξιών κομμάτων στη «Σύνοδο της Βαρσοβίας» τον Δεκέμβριο του 2021. Φωτογράφος: Wojtek Radwanski/AFP/Getty Images
Η ισχυρή θέση του Όρμπαν και το αυταρχικό του στυλ διακυβέρνησης, με τους ελέγχους και τις ισορροπίες να υπονομεύονται, σημαίνουν ότι πιθανότατα είναι το πιο κοντινό ανάλογο με την κατάσταση στην οποία θα βρεθεί ο Τραμπ αν επιστρέψει στον Λευκό Οίκο την επόμενη χρονιά.
«Ένας πρόεδρος με αυταρχικές τάσεις θα επιδιώξει να συγκεντρώσει την εξουσία», λέει η Végh από το German Marshall Fund. «Μια διοίκηση Τραμπ θα μπορούσε να κοιτάξει προς την ευρωπαϊκή ακροδεξιά για να δημιουργήσει μια ιδεολογική αιτιολόγηση για το γιατί είναι απαραίτητο».
