H παγκόσμια τάξη είναι σε αναστάτωση. Στη Δύση η ανασφάλεια και τα ερωτήματα πληθαίνουν μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν. Το κύρος διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ, βρίσκεται σε υποχώρηση. Η ΕΕ δεν δείχνει διατεθειμένη (ίσως και να μην μπορεί) να ανταποκριθεί στις μεγάλες αλλαγές που συντελούνται στον διεθνή περίγυρό της και την «μαζική» επιστροφή της γεωπολιτικής.
Του Νίκου Κοτζιά*
«Γεωπολιτικές Αλυσίδες» και διεθνείς συνεργασίες
Στην περιοχή μας διαμορφώνεται μια νέα σκληρή πραγματικότητα. Διαμορφώνονται «Γεωπολιτικές Αλυσίδες» αστάθειας και διασύνδεσης διαφορετικών γεωπολιτικών συγκρούσεων με πολλά κοινά χαρακτηριστικά και με έντονη την παρουσία της Τουρκίας. Μία τέτοια αλυσίδα είναι εκείνη στον αραβικό κόσμο, Ιράκ, Συρία, Υεμένη, Λιβύη, η πολιτική του Κατάρ καθώς και οι συγκρούσεις που ενέπλεξαν την Αιθιοπία. Μια άλλη είναι στα βόριά μας, η Ουκρανία, η Βοσνία, η επανεμφάνιση ισχυρών σοβινιστικών διαθέσεων σε κράτη της ΝΑ Ευρώπης.
Η Ελλάδα κινδυνεύει να βρεθεί μέσα σε κυκλώνες και να παγιδευτεί από τις Αλυσίδες Γεωπολιτικών Συγκρούσεων αν δεν σταματήσει να πράττει ελάχιστα και να διηγείται πολλά. Επείγει να επιστρέψει από τα ανούσια επικοινωνιακά κολπάκια εσωτερικής χρήσης σε μία υπεύθυνη πολιτική ουσίας. Να αναβιώσει τις πρωτοβουλίες συνεργασίας που είχε αναπτύξει την περίοδο 2015-2018, συνολικά τότε 19! Διότι πλην των συνεργασιών με Ισραήλ, Αίγυπτο και Γαλλία, έχει εγκαταλείψει όλες τις άλλες τριμερείς, τετραμερείς και πολυμερείς συνεργασίες ευθύνης στην περιοχή.
Η κυβέρνηση έχει εγκαταλείψει τέτοιες συνεργασίες, όπως ήταν οι τριμερείς (μαζί με την Κύπρο) με την Ιορδανία, την Παλαιστίνη, το Λίβανο. Η διασυνοριακή συνεργασία στα βόρια σύνορα. Εκείνη των τεσσάρων κρατών μελών της ΕΕ στην βαλκανική. Η πρωτοβουλία, μαζί με την Ιταλία, της υπεράσπισης των συμφερόντων μας στην ΚΑΠ με τη συμμετοχή πέντε ακόμα κρατών της περιοχής. Η πρωτοβουλία της Ρόδου με τη συμμετοχή ευρωπαϊκών κρατών και όλων των αραβικών κρατών και θεσμών για τη δημιουργία μιας ζώνης συνεργασίας για την ειρήνη και ανάπτυξη στην Ανατολική Μεσόγειο. Η πρωτοβουλία για την υπεράσπιση των θρησκευτικών και πολιτισμικών κοινοτήτων στην Μέση Ανατολή και άλλες πολλές. Πρωτοβουλίες οι οποίες προκειμένου να καρποφορήσουν απαιτούν κόπο, ιδέες και προσανατολισμό. Τέτοιες πρωτοβουλίες, βέβαια, δεν μπορούν να καλυφθούν από ένα Υπουργείο που σήμερα δυσλειτουργεί και το οποίο δεν δίνει βοήθεια στις πρεσβείες, ούτε καν ουσιαστικές οδηγίες.
Ενεργητική πολιτική φιλίας ή παραπαίδι;
Η ελληνική κυβέρνηση οφείλει να σταματήσει να αντιμετωπίζει την Διπλωματία ως ένα παραπαίδι που του κόβει τα κονδύλια. Να αναλάβει ουσιαστικές πρωτοβουλίες και να ενισχύσει τις συνεργασίες. Να αντιληφθεί ότι ακόμα οι «φίλοι της» δεν θα την εκτιμήσουν επειδή συχνά υποχωρεί άνευ όρων. Εκείνο που χρειάζεται είναι να προσδιορίσει με ακρίβεια τον ρόλο της Ελλάδας στο διεθνές σύστημα, ρόλο αυτονομίας, πολυδιάστατης διπλωματίας. Να προωθήσει ενεργητικά τον ειδικό ρόλο της (τα τρία «Δέλτα»): ως δύναμη Διαμεσολάβησης στις συγκρούσεις. Ως έμπειρο φορέα Διαιτησίας σε διαφορές ανάμεσα σε κράτη, και ως δύναμη ενίσχυσης των Διαπραγματεύσεων για την λύση προβλημάτων. Ως δύναμη με μεγάλο πολιτισμό που διαμόρφωσε μαζί με την Κίνα και άλλες 10 χώρες το φόρουμ των αρχαίων πολιτισμών (άλλη πρωτοβουλία που εγκαταλείφτηκε). Σε όλους αυτούς τους τομείς η Ελλάδα κατέκτησε, χωρίς θόρυβο θέσεις και φιλίες. Με την νεοδημοκρατική πολιτική τυμπανοκρουσιών όλα αυτά χάθηκαν.
Στην εποχή της έντονης «επιστροφής» της γεωπολιτικής, αυξάνει ο ρόλος της ενεργητικής διπλωματίας στηριγμένης στην επιστήμη και στην ορθή κατανόηση των περιβαντολλογικών προβλημάτων, καθώς και του ενεργειακού. Η ουσιαστική κατάργηση στο ΥΠΕΞ των θεσμών επιστημονικής παραγωγής πολιτικής και η έλλειψη επάρκειας γνώσεων και εμπειρίας της πολιτικής ηγεσίας του, έχει αφήσει την εξωτερική πολιτική χωρίς σχεδιασμό.
Σημαντικό ζήτημα της εξωτερικής μας πολιτικής είναι η ενεργειακή και περιβαντολλογική διπλωματία. Αυτές δεν μπορούν να ανάγονται στις μπίζνες των φίλων της κυβέρνησης, όπως με τις ανεμογεννήτριες, ούτε στην παραίτηση από μακρόχρονους σχεδιασμούς κατόπιν έξωθεν πιέσεων. Πολύ λιγότερο δε, εξαιτίας μιας πολιτικής άτακτων κατευνασμών απέναντι στην Τουρκία, υποχωρήσεων συνοδευόμενων με μεγαλοστομίες.
Η Ελλάδα δεν βολεύεται στα εύκολα
Η Ελλάδα δεν είναι δύναμη απειλών, αλλά δεν θα αφήσει κανέναν να την απειλεί, δεν είναι «αρνί για σφαγή». Δεν θέλει να την συμπαθούν «ως φτωχό συγγενή». Δεν απειλείται και δεν απειλεί κανέναν. Είναι δύναμη σταθερότητας και ειρήνης. Οποιος θελήσει να θέσει σε δοκιμή αυτό το δόγμα θα πρέπει να γνωρίσει ότι θα έχει μεγάλο κόστος.
Το 2015-8, οι αυξανόμενοι φίλοι μας, αλλά ακόμα και εκείνοι που δεν ήταν φιλικά διατεθειμένοι, μας άκουγαν με προσοχή. Λάμβαναν υπόψη τη γνώμη μας. Ενσωμάτωναν στην πολιτική τους τις δικές μας ανάγκες και συμφέροντα. Παίρναμε πρωτοβουλίες. Συγκροτούσαμε μια σταθερή πολιτική, όπως για το Κυπριακό, την γραμμή για μια «Κύπρο φυσιολογικό κράτος» χωρίς εγγυήσεις και στρατεύματα κατοχής, διαμεσολαβούσαμε χωρίς δημοσιότητα ανάμεσα σε μέρη που βρίσκονταν σε σύγκρουση σε Μέση Ανατολή, Βόρεια Αφρική, σε περιοχές ακόμα πιο πέρα. Αντίστοιχα, η Ισπανία, επί παραδείγματι, γνώριζε ότι ο φιλοτουρκισμός της είχε ως όριο σειρά από αντίμετρα, σε θέματα που είναι για εκείνη ζωτικά (Γιβραλτάρ, Καταλονία) όπως είναι για μας τα ελληνοτουρκικά.
Κάποιοι οφείλουν να κατανοήσουν ότι ο κυπριακός ελληνισμός είναι τμήμα του ίδιου του ελληνισμού. Άμεσα θα πρέπει να μπουν φραγμοί σε κάθε σκέψη παραπέρα εγκατάλειψής του. Να μην ξανασυμβεί ότι γίνεται τα τελευταία χρόνια σε σειρά Συμβουλίων της ΕΕ, όπου η Κύπρος εγκαταλείπεται στη μοναξιά της. Η πολιτική του η Ελλάδα “κάνει ότι είναι βολικό και εύκολο”, δεν είναι υπεύθυνη πολιτική. Οι δε μεγαλοστομίες που την συνοδεύουν δεν αποτελούν λύση για τα προβλήματα. Το ίδιο ισχύει και ως προς την ΑΟΖ και ακόμα πιο άμεσα με την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης γύρω από την Κρήτη.
Η Διπλωματία απαιτεί πράξεις και λίγα λόγια
Το 2022 η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να μιλά λιγότερο και να πράττει περισσότερο. Στο διάστημα 2015-8, όταν χρειάστηκε θέσαμε 28 φορές βέτο σε ΝΑΤΟ και ΕΕ. Αλλά δεν κάναμε με αυτό «φιγούρες». Εξωτερική πολιτική κάναμε. Και το κάναμε με σοβαρότητα, υπευθυνότητα και σχεδιασμό. Η ΝΔ όταν ήταν στην αντιπολίτευση «υποσχέθηκε» να θέσει δεκάδες βέτο, προκαλώντας, τότε, «πανηγυρισμούς» από την «εκστασιασμένη» κοινοβουλευτική ομάδα της. Το ίδιο έκανε και ως κυβέρνηση. Δεκάδες φορές προανήγγειλε ότι θα θέσει βέτο στα Συμβούλια, ενώ τελικά δεν έθεσε ούτε ένα.
Η σημερινή κυβέρνηση οφείλει, αν και αμφιβάλλω ότι έχει τέτοια θέληση, να κατανοήσει ότι η διπλωματία θέλει μέτρο, ευθύνη, σχεδιασμό και εξασφάλιση υλοποίησης για ότι προαναγγέλλει. Να αποδέχεται τις ευθύνες της και να επιδιώκει να κάνει το καλύτερο για τον τόπο. Να μην προτάσσει την αυτοπροβολή της ή την εξυπηρέτηση τρίτων. Το μέλλον της Πατρίδας είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση για να υποχωρεί κανείς από την μέγιστη δυνατή διασφάλισή του.
- Ο Νίκος Κοτζιάς είναι Έλληνας πολιτικός, πανεπιστημιακός, πρώην βουλευτής επικρατείας συνεργαζόμενος με τον ΣΥΡΙΖΑ και πρώην υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας. Θήτευσε στο υπουργείο από το 2015 έως το 2018 στις κυβερνήσεις του Αλέξη Τσίπρα. Κατά τη διάρκεια της θητείας του στο ΥπΕξ συνομολογήθηκε η συμφωνία των Πρεσπών.
