Σε συνθηκολόγηση που συνεπάγεται την απώλεια εδαφών, αν όχι ολόκληρου, του Ναγκόρνο Καραμπάχ, υποχρεώθηκε η Αρμενία, καθώς όπως ανακοίνωσε ο Αρμένιος πρωθυπουργός Νικόλ Πασινιάν, υπέγραψε συμφωνία λήξης του πολέμου, με το Αζερμπαϊτζάν και τη Ρωσία.
Η συμφωνία υπεγράφη ενώ οι Αζέροι είχαν καταλάβει και την στρατηγική πόλη της Σούσας στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και καθώς η Ρωσία αρνήθηκε να ενεργοποιήσει το σύμφωνο αμυντικής συνδρομής της Αρμενίας, αλλά επέλεξε το ρόλο του ουδέτερου διαμεσολαβητή.
Δεν είναι άλλωστε μυστικό ότι οι σχέσεις της Μόσχας με το Γερεβάν είχαν επιδεινωθεί μετά την αλλαγή κυβέρνησης και την αναρρίχηση του Νικόλ Πασινιάν στην εξουσία. Έτσι, χωρίς την ενεργό στήριξης της Ρωσίας, με την Τουρκία να εξοπλίζει τους Αζέρους, οι επιλογές των Αρμένιων ήταν περιορισμένες.
Οι λεπτομέρειες της συμφωνίας ειρήνευσης παραμένουν άγνωστες, ωστόσο είναι σαφές ότι η Αρμενία αναδιπλώνεται, η Ρωσία εγγυάται την ασφάλεια στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και το Αζερμπαιτζάν επαναπροσαρτά μερικά εδάφη ή ολόκληρη την αυτονομημένη περιοχή.
Χαμένη, πάντως, βγαίνει και η Ελλάδα, η οποία βιάστηκε να επιλέξει πλευρά, επιδείνωσε τις ήδη δύσκολες σχέσεις με τον Αλίγιεφ και έφτασε σε σημείο διακοπής διπλωματικών σχέσεων με το Αζερμπαιτζάν. Επιπλέον, ο Νίκος Δένδιας επισκέφθηκε την Αρμενία, μεσούσης της σύρραξης.
Η μεγάλη ήττα
Ο Νικόλ Πασινιάν, πρωθυπουργός της Αρμενίας, ανακοίνωσε τη Δευτέρα (09/11) πως η χώρα του έφτασε σε συμφωνία με το Αζερμπαϊτζάν και τη Ρωσία για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Σύμφωνα με το Sputnik, ο Πασινιάν ανακοίνωσε τη Δευτέρα το τέλος των εχθροπραξιών στην περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, τονίζοντας πως η χώρα του έφτασε σε συμφωνία με τη Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν.
Ο ίδιος έγραψε στο προφίλ του στο Facebook το εξής:
«Αγαπητοί πολίτες, αδελφοί και αδελφές, για μένα προσωπικά και για όλους μας, πήρα μια εξαιρετικά δύσκολη απόφαση. Μαζί με τους προέδρους της Ρωσίας και του Αζερμπαϊτζάν, υπέγραψα μια δήλωση για τον τερματισμό του πολέμου του Καραμπάχ από τη 01:00 π.μ.».
Επίσης, ο Αρμένιος πρωθυπουργός χαρακτήρισε το κοινό κείμενο της συμφωνία ως «οδυνηρό» τόσο για εκείνον όσο και για τον λαό της χώρας του.
Σε άλλο σημείο της ανακοίνωσής του, ο Πασινιάν ανέφερε:
«Πήρα αυτή την απόφαση ως αποτέλεσμα μιας βαθιάς ανάλυσης της στρατιωτικής κατάστασης και της εκτίμησης των ανθρώπων που έχουν την καλύτερη γνώση της κατάστασης. Βασίζεται επίσης στην πεποίθηση ότι αυτή είναι η καλύτερη λύση στην κατάσταση που δημιουργήθηκε. Θα γράψω ένα μήνυμα για αυτό τις επόμενες μέρες. Δεν είναι νίκη, αλλά δεν υπάρχει ήττα μέχρι να γνωρίσεις τον εαυτό σου. Δεν θα ξέρουμε ποτέ τους εαυτούς μας και αυτό θα πρέπει να είναι η αρχή της εθνικής μας ενότητας, την εποχή της αναγέννησης».
Διαπραγματεύσεις υπό τη Ρωσία
Ύστερα από 10 ώρες διαπραγματεύσεων στη Μόσχα, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, δήλωσε, το Σάββατο (10/10), ότι η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν συμφώνησαν για κατάπαυση του πυρός στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ από τις 10 Οκτωβρίου καθώς και για ανταλλαγή κρατουμένων και νεκρών.
«Ανακοινώθηκε κατάπαυση του πυρός, από τις 12:00 [11:00 ώρα Ελλάδας] της 10ης Οκτωβρίου 2020, για ανθρωπιστικούς λόγους με σκοπό την ανταλλαγή αιχμαλώτων πολέμου και άλλων κρατουμένων, καθώς και νεκρών, σύμφωνα με τα κριτήρια της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού»
υπογραμμιζόταν στη σχετική ανακοίνωση.
Παράλληλα, σύμφωνα με την ανακοίνωση, το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία συμφώνησαν να αρχίσουν «ουσιαστικές συνομιλίες» σχετικά με τη σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
«Η Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν και η Δημοκρατία της Αρμενίας, με τη διαμεσολάβηση των συμπροέδρων του ΟΑΣΕ και την Ομάδα του Μινσκ βάσει των αρχών του διακανονισμού, αρχίζουν ουσιαστικές διαπραγματεύσεις με στόχο την επίτευξη ειρηνικής διευθέτησης το συντομότερο δυνατόν»
δήλωσε ο Λαβρόφ.
Επιπλέον, η ανακοίνωση ανέφερε ότι οι δύο πλευρές έχουν δεσμευτεί να διατηρήσουν αμετάβλητη τη μορφή των συνομιλιών για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Πως φτάσαμε ως εδώ
Η περιοχή είναι αμφισβητούμενη, διεθνώς αναγνωρισμένη ως μέρος του Αζερμπαϊτζάν, αλλά το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής βρίσκεται υπό τον έλεγχο της Δημοκρατίας του Αρτσάχ (έως τον Φεβρουάριο του 2017 γνωστή ως Δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ), ένα de facto ανεξάρτητο κράτος με την αρμενική πλειοψηφία. Από το τέλος του Πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 1994, οι εκπρόσωποι των κυβερνήσεων της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν διεξάγουν ειρηνευτικές συνομιλίες με τη μεσολάβηση της Ομάδας του Μινσκ του ΟΑΣΕ.
Η περιοχή ταυτίζεται με τα διοικητικά όρια της πρώην αυτόνομης περιοχής του Ναγκόρνο Καραμπάχ, που περιλαμβάνει έκταση 4.400 τετραγωνικών χιλιομέτρων.
Στις 13 Φεβρουαρίου 1988 οι Αρμένιοι άρχισαν να διαδηλώνουν στην πρωτεύουσα Στεπανακέρτ υπέρ της ενοποίησης με τη Δημοκρατία της Αρμενίας. Έξι μέρες αργότερα έγιναν μαζικές πορείες στο Γερεβάν. Στις 22 Φεβρουαρίου του 1988 μια μεγάλη ομάδα Αζέρων βάδισε από το Agdam κατά του αρμενικού πληθυσμού στην πόλη Askeran. Μεγάλος αριθμός προσφύγων εγκατέλειψε τις εστίες του από την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, καθώς άρχισε βία εναντίον των μειονοτικών πληθυσμών των αντίστοιχων χωρών.
Στις 10 Δεκεμβρίου 1991, σε ένα δημοψήφισμα που μποϊκόταραν οι ντόπιοι Αζέροι, οι Αρμένιοι στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ ενέκριναν τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους και ένας πλήρους κλίμακας πόλεμος ξέσπασε μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, με το τελευταίο να λαμβάνει υποστήριξη από την Αρμενία.
Κατάπαυση του πυρός μετά το 1994
Παρά την κατάπαυση του πυρός οι θάνατοι λόγω ένοπλων συγκρούσεων συνεχίστηκαν. Στις 25 Ιανουαρίου 2005, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης (PACE) υιοθέτησε το ψήφισμα PACE 1416, το οποίο καταδίκασε την εθνοκάθαρση εναντίον των Αζέρων. Τα σύνορα που προέκυψαν μετά την κατάπαυση του πυρός το 1994 έχουν παραμείνει ανέγγιχτα έως σήμερα.
Σοβιετική εποχή
Η σημερινή σύγκρουση για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, έχει τις ρίζες της στις αποφάσεις του Ιωσήφ Στάλιν κατά την έμπνευση της Υπερκαυκασίας. Μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1917, το Καραμπάχ αποτέλεσε τμήμα της Υπερκαυκασίας Δημοκρατικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας, αλλά σύντομα αυτή διαλύθηκε στις ξεχωριστές Δημοκρατίες της Αρμενίας, του Αζερμπαϊτζάν και της Γεωργίας. Τα επόμενα δύο χρόνια (1918-1920) υπήρξαν κάποιοι σύντομοι πόλεμοι μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν για αρκετές περιοχές, συμπεριλαμβανομένου του Καραμπάχ. Τον Ιούλιο του 1918, η πρώτη αρμενική Συνέλευση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ανακήρυξε την περιοχή αυτοδιοικούμενη και δημιούργησε ένα Εθνικό Συμβούλιο και κυβέρνηση.
Μετά την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα Βρετανικά στρατεύματα κατέλαβαν το Καραμπάχ. Το Φεβρουάριο του 1920, το Εθνικό Συμβούλιο του Καραμπάχ συμφώνησε να ανήκει στη δικαιοδοσία του Αζερμπαϊτζάν, ενώ οι Αρμένιοι έκαναν συνεχή ανταρτοπόλεμο στο Καραμπάχ, μη αποδεχόμενοι τη συμφωνία. Η ίδια η συμφωνία σύντομα ακυρώθηκε από την 9η συνέλευση του Καραμπάχ, η οποία κήρυξε την ένωση με την Αρμενία.
Στις 10 Αυγούστου 1920, η Αρμενία υπέγραψε μια προκαταρκτική συμφωνία με τους Μπολσεβίκους, συμφωνώντας σε μια προσωρινή κατοχή των περιοχών αυτών από τους μπολσεβίκους μέχρι την τελική διευθέτηση.
Με τη Σοβιετική Ένωση να έχει σταθερά τον έλεγχο της περιοχής, η διαμάχη σταμάτησε για αρκετές δεκαετίες. Με την αρχή της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης όμως στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το ζήτημα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ εμφανίστηκε εκ νέου. Κατηγορώντας την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν για την αζερικοποίηση της περιοχής, η πλειοψηφία του αρμενικού πληθυσμού με την ιδεολογική και υλική υποστήριξη της αρμενικής κυβέρνησης ξεκίνησαν μια κίνηση αυτονόμησης της περιοχής. Τον Αύγουστο του 1987, οι Αρμένιοι του Καραμπάχ έστειλαν αίτημα για ένωση με την Αρμενία με δεκάδες χιλιάδες υπογραφές προς τη Μόσχα.
Γεωγραφία
Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχει συνολική έκταση 4.400 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Η περιοχή έχει ψηλές κορυφογραμμές κατά μήκος του βόρειου άκρου και κατά μήκος της Δύσης και του ορεινού νότου.
Το έδαφος της σημερινής περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αποτελεί τμήμα της ιστορικής περιοχής του Καραμπάχ, το οποίο βρίσκεται μεταξύ των ποταμών Κύρου και Αράξη.
Το τοπίο στο Ναγκόρνο Καραμπάχ διαφέρει από τη στέπα του ποταμού Κύρου με πεδιάδες μέσα από πυκνά δάση από δρυς και οξιές. Η περιοχή διαθέτει πολλές ιαματικές πηγές και κοιτάσματα ψευδαργύρου, άνθρακα, μολύβδου, χρυσού, μαρμάρου και ασβεστόλιθου.
Οι κυριότερες πόλεις της περιοχής είναι η Στεπανακέρτ, η οποία λειτουργεί ως η πρωτεύουσα της Δημοκρατίας του Αρτσάχ και ακολουθεί η Σουσί.
Αμπελώνες, οπωρώνες και ελαιώνες για τους μεταξοσκώληκες αναπτύσσονται στις εύφορες κοιλάδες της περιοχής.