Υπό συνθήκες πόλωσης και σε εύφλεκτο αλλά παραγωγικό πολιτικό σκηνικό ολοκληρώνεται μια ακόμη φάση της εκ βάθρων αναδιάταξης της επιχειρηματικής ελίτ, του προφίλ της εγχώριας αγοράς και των media, διαμορφώνοντας ένα νέο επιχειρηματικό χάρτη που αλλού προέκυψε από συγκυριακή αναγκαιότητα και αλλού ήταν το αποτέλεσμα σκληρών αντιπαραθέσεων σε επίπεδο επιχειρηματιών, ή ακόμα και πολιτικών.
Το εύρος των ανακατατάξεων είναι τόσο μεγάλο που στην πραγματικότητα οδηγεί στην εδραίωση νέας επιχειρηματικής και τραπεζικής ελίτ, τη διάρρηξη του μοντέλου άμεσης συσχέτισης media-εργοληπτών δημοσίων έργων και την ανατροπή εδραιωμένων συστημάτων, αποδυναμώνοντας έτσι την πολιτική επιρροή των media. Ωστόσο, οι αλλαγές αυτές δεν ήταν αναίμακτες, πολλοί επιχειρηματίες έχασαν κεκτημένα και περιουσίες, τραπεζίτες θέσεις και πολλές φορές το πολιτικό σκηνικό μετατράπηκε σε ρωμαϊκή αρένα εξαιτίας των επιχειρούμενων αλλαγών στις αδειοδοτήσεις καναλιών, στη νομή της πίτας των Δημοσίων έργων και από αντιπαραθέσεις μεταξύ εκδοτών.
Αν και οι αλλαγές στην επιχειρηματική και τραπεζική ελίτ είναι συνηθισμένες, έως και συνυφασμένες με τις πολιτικές ανακατατάξεις, ιδιαίτερα τις αλλαγές κυβερνήσεων, η ευρύτητα, το βάθος και η ταχύτητα με την οποία συντελέστηκαν τα τελευταία χρόνια τις καθιστά πυρηνικές.
Η ανάλυση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία τώρα, καθώς ενόψει εκλογών οι τόνοι ανεβαίνουν, οι πολιτικές προσεγγίσεις και φιλίες αναδεικνύονται και οι βάσεις για νέες αλλαγές τίθενται. Επίσης, με δεδομένο ότι το πολιτικό σύστημα βρίσκεται επίσης σε τροχιά ριζικού μετασχηματισμού, με τον επαναπροσδιορισμό του χώρου του κέντρου και την άνοδο αλλά και πολυδιάσπαση της Δεξιάς και ακροδεξιάς, η έκφραση των νέων πολιτικών σχηματισμών, ώστε αυτοί να βρουν απήχηση και να διαμορφώσουν κοινωνικά ερείσματα περνάει μέσα από τα media, τα οποία θα κληθούν να παίξουν καταλυτικό ρόλο για τη σταθεροποίηση ή την ανάφλεξη του πολιτικού σκηνικού.
“Κύλησε αίμα” στα media
Περισσότερο αισθητές έγιναν οι αλλαγές στα media, οι οποίες ήταν επίπονες και με ικανό πολιτικό αποτύπωμα, δημιουργώντας ένα νέο μιντιακό σύστημα, όχι τόσο προς τις παρουσίες αλλά κυρίως ως προς τον τρόπο δομής. Το MEGA έκλεισε, το Open άνοιξε, σηματοδοτώντας ενδεχομένως την πιο ουσιαστική ανατροπή, καθώς μετά από μακρόσυρτες διεργασίες οι δύο από τους τρεις βασικούς μετόχους (Μπόμπολας, Ψυχάρης) του πάλαι ποτέ μεγάλου καναλιού, βρέθηκαν εκτός μιντιακής αγοράς, καθώς εκτός από την τηλεοπτική τους παρουσία βρέθηκαν χρεοκοπημένοι και στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο, χάνοντας το Έθνος, την Ημερησία και Το Βήμα, Τα Νέα και το in.gr. Ο τρίτος, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης, διατήρησε το Star και απέκτησε και τον ενημερωτικό τομέα του Alpha.
Αντιστοίχως, όμως, περιορίζεται και η παρουσία και επιρροή του Δημήτρη Κοντομηνά, ο οποίος διατηρεί βέβαια το ήμισυ του Alpha, χάνει όμως τον μείζονα τομέα των ειδήσεων, ο οποίος μάλιστα εκπέμπει από διαφορετικά γραφεία και με εντελώς διαφορετική ιεραρχική δομή.
Νέα είσοδος στην αγορά των media ο Ιβάν Σαββίδης, ο οποίος πλειοδότησε για άδεια πανελλαδικής κάλυψης στον σχετικό διαγωνισμό και απέκτησε το Open TV, εξαγοράζοντας το Epsilon του Βρυώνη.
Από τους παλιούς, στο χώρο παρέμειναν η οικογένεια Αλαφούζου με τον Σκάι και την Καθημερινή, καθώς και ο ANT1 της οικογένειας Κυριακού, παρά τον θάνατο του Μίνωα Κυριακού.
Στην τηλεοπτική αγορά βρίσκεται εμμέσως και ο Βαγγέλης Μαρινάκης, ο οποίος αν και δεν διαθέτει αυτόνομα δικό του κανάλι, έχει ακόμα ποσοστό στον Σκάι του Γιάννη Αλαφούζου, με τον οποίο ωστόσο, δεν διατηρούν πάντα καλές σχέσεις.
Στους μικρούς, πριν ακόμα από τον θάνατο του Γιώργου Κουρή, φήμες ήθελαν το Kontra Channel να έχει περάσει στον έλεγχο του Σωκράτη Κόκκαλη, ο οποίος είχε αποχωρήσει από τα media, πριν από αρκετά χρόνια, πουλώντας τον Flash.
Στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο, οι αλλαγές ήταν ευρύτερες, καθώς νέοι παίχτες όπως η 24media του Δημήτρη Μάρη εδραίωσε και διεύρυνε την παρουσία της, παλαιότερα site υποχώρησαν, όπως το in.gr και άλλες πλατφόρμες όπως το Protothema, των Θ. Αναστασιάδη και Τάσου Καραμήτσου, τα παραπολιτικά του Βαγγέλη Μαρινάκη (που έχει επίσης Τα Νέα και το Βήμα) το Documento του Κώστα Βαξεβάνη και η ΕΦΣΥΝ κυριάρχησαν στα παραταξιακά και κομματικά κοινά.
Πλέον, το μεγαλύτερο μέρος του παλαιού Πήγασου, δηλαδή της εταιρίας media της οικογένειας Μπόμπολα, έχει περάσει στον έλεγχο του Ιβάν Σαββίδη, διατηρώντας ως προνομιακό χώρο την κεντροαριστερά. Από την άλλη πλευρά ο πάλαι ποτέ ΔΟΛ, αφού μετασχηματίστηκε σε ΔΟΨ, τελικά βρέθηκε στον έλεγχο της Alter Ego, του Βαγγέλη Μαρινάκη, εστιάζοντας στον χώρο της παραδοσιακής δεξιάς, όπως άλλωστε και τα υπόλοιπα media του ίδιου επιχειρηματία.
Σε αυτή, όμως, την περίοδο, δεν θα πρέπει να αγνοούνται και αποτυχημένα εγχειρήματα, όπως αυτό του Χρήστου Καλογρίτσα, ο ο οποίος αν και ξεκίνησε δυναμικά εξαναγκάστηκε σε έξοδο.
Σκάνδαλα όπως αυτό της Novartis και του ΚΕΛΠΝΟ, η δραστική μείωση της κρατικής και τραπεζικής διαφήμισης και η αναδιάταξη της πίτας αποτέλεσαν τις βασικές δυνάμεις που επέδρασαν στον φλοιό του μιντιακού συστήματος, ενώ σε πολλές περιπτώσεις είναι αντιληπτές και βαθύτερες, πολλές φορές μη επιχειρηματικές διαδικασίες.
“Αποθεμελιώθηκαν” οικογένειες στις κατασκευές
Παραδοσιακά, τα Δημόσια έργα και τα media ήταν δύο άρρηκτα συνδεδεμένοι επιχειρηματικοί κλάδοι με κοινούς ή συνεργαζόμενους μετόχους, διαμορφώνοντας ένα πλαίσιο πίεσης προς την πολιτική το οποίο δύσκολα μπορούσε να παραβλεφθεί. Κάτι τέτοιο πλέον δεν ισχύει, τουλάχιστον όχι στο βαθμό που είχε υπάρξει, καθώς η αποχώρηση παλαιών εκδοτών από τα media και η αλλαγή σκυτάλης που προκάλεσε η κρίση στις κατασκευαστικές, οδήγησαν σε εκ βάθρων ανατροπή του status quo.
Μεγάλοι χαμένοι της αναδιάταξης είναι και στις κατασκευές οι οικογένειες Μπόμπολα και Καλογρίτσα, αφού οι Φώτης και Γιώργος Μπόμπολας, μετά τον Πήγασο (Έθνος, Ημερησία, περιοδικά) που οδηγήθηκε σε άτακτη χρεοκοπία, έχασαν τον έλεγχο και της μεγαλύτερης κατασκευαστικής εταιρίας της χώρας, της Ελλάκτωρ, από τους συνεταίρους τους, τους αδελφούς Καλλιτσάντση. Ο Χρήστος Καλογρίτσας, αφού έχασε λεφτά και ενεπλάκη σε σκάνδαλα στην προσπάθεια εισόδου στα media, εν τέλει βρέθηκε παγιδευμένος και με την κατασκευαστική Τοξότης, χάνοντας έργα, εν μέσω σκανδαλολογίας και δικαστικών περιπετειών.
Τη θέση του διατήρησε ο όμιλος Περιστέρη (ΓΕΚ-Τέρνα), ο οποίος διατηρούσε -πάντα- κάποιου είδους, συνήθως αφανή, επιχειρηματική σχέση με τον Σταύρο Ψυχάρη, η οποία ωστόσο φαίνεται εξασθενημένη τα τελευταία χρόνια.
Στο τοπίο επανεμφανίζεται όμως ο Σωκράτης Κόκκαλης, ο οποίος μέσω της Intrakat που δραστηριοποιούνταν κυρίως σε ιδιωτικά έργα και περιορισμένης κλίμακας και αντικειμένου Δημόσια, τώρα διευρύνει το φάσμα, συνεργαζόμενος με τον μέχρι πρότινος ισχυρό άνδρα της Ελλάκτωρ και τέως συνεταίρο της οικογένειας Μπόμπολα, Δημήτρη Κούτρα. Μέσω αυτής της συνεργασίας η Intrakat φαίνεται ότι αποκτά προσβάσεις και τεχνογνωσία σε νέα φάσματα δραστηριοτήτων και επιζητά μερίδιο στην υπό διαμόρφωση πίτα αναπτυξιακών Δημοσίων έργων, τα οποία κυριαρχούνται από τα ενεργειακά.
Η κρίση, όμως, περιόρισε δραστικά το μερίδιο αγοράς της J&P Άβαξ, των Ιωάννου και Παρεσκευαΐδη, η οποία είχε απορροφήσει, μεταξύ άλλων και την Αθηνά, αλλά αποδυναμώθηκε εκ των έσω σε Κύπρο και Ελλάδα. Φθίνουσα φαίνεται να είναι, όμως, και η πορεία του μικρότερου Ατέρμονα.
Ξένος δάκτυλος και σκιές στις τράπεζες
Ουσιαστικές και σχεδόν τεκτονικές ήταν και οι αλλαγές στις τράπεζες, όχι τόσο λόγω της εισροής επενδυτικού χρήματος, αλλά κυρίως λόγω της αναδιάταξης εσωτερικών και διεθνών πολιτικών ισορροπιών, δεδομένου ότι βασικός μέτοχος των ελληνικών τραπεζών ήταν, στα πρώτα δύο στάδια της διάσωσής τους και σε κάποιες ακόμα, το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, η διοίκηση του οποίου διορίζεται μετά από διαβουλεύσεις του ελληνικού υπουργείου Οικονομικών και του ESM.
Έτσι, μετά την αποχώρηση του Σπύρου Λάτση ως βασικού μετόχου της Eurobank, ΤΧΣ και Πρεμο Γουάτσα κατέληξαν σε νέα διοίκηση, με τον Χρήστο Μεγάλου και τον Νίκο Καραμούζη, με τον πρώτο να αντικαθίσταται από τον Φωκίωνα Καραβία.
Πιο αισθητές ήταν οι αλλαγές στην Τράπεζα Πειραιώς όπου ο ισχυρός άνδρας Μιχάλης Σάλλας, οδηγήθηκε σε έξοδο, αν και είχε διατηρήσει μη-εκτελεστικό ρόλο. Εκτός Τράπεζας Πειραιώς βρέθηκαν και πολλά ανώτατα στελέχη, καθώς πέρασε πολλά κύματα αναδιάρθρωσης για να καταλήξει τελικά με διευθύνοντα σύμβουλο τον Χρήστο Μεγάλου και πρόεδρο τον Γιώργο Χατζηνικολάου, αμφότερους προερχόμενους από το ελληνικό τραπεζικό λόμπι του Λονδίνου.
Σταδιακές αλλά ουσιαστικές ήταν και οι αλλαγές στην Alpha Bank, καθώς η αποχώρηση της οικογένειας Κωστόπουλου ολοκληρώθηκε σε δύο φάσεις, πρώτα με τον πατριάρχη Γιάννη Κωστόπουλο και εν συνεχεία με τον Δημήτρη Μαντζούνη. Εκεί, η παρουσία του ελληνικού Δημοσίου ήταν εξ αρχής σταθερή μέσω του Βασίλη Ράπανου (προέρχεται από την αντιδικτατορική αριστερά, αλλά έχει υπηρετήσει σε θέσεις ευθύνης από τις κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και είχε προταθεί και για υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση Σαμαρά).
Εν τέλει διευθύνων Σύμβουλος της Alpha Bank ανέλαβε ο Βασίλης Ψάλτης, με τρεις αναπληρωτές για τους τομείς που έχει χωριστεί οργανογραμματικά η τράπεζα. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι έντονη είναι και η παρουσία του επενδυτικού fund του Κατάρ στο διοικητικό συμβούλιο, καθώς έχει συμμετάσχει στις αυξήσεις κεφαλαίων διαχρονικά.
Τεκτονικές και με έντονο παρασκήνιο ήταν οι ανακατατάξεις στην Εθνική Τράεπζα, η οποία παραδοσιακά χρησιμοποιείται ως οδηγός για την άσκηση κυβερνητικής πολιτικής στον χώρο και την καθοδήγηση της οικονομίας. Έτσι, μετά την αλλαγή κυβέρνησης το 2014, πρώτα αποχώρησε ο Αλέξανδρος Τουρκολιάς, τον οποίο διαδέχθηκαν η Λούκα Κατσέλη με τον εγγενώς προαχθέντα Λεωνίδα Φραγκιαδάκη, μετά από την απόρριψη πολλών υποψηφίων από τον ESM. Εν συνεχεία, αφού αναθεωρήθηκαν οι κανονισμοί του ESM, εκτός τράπεζας οδηγήθηκε η Λούκα Κατσέλη, με τους Ευρωπαίους να δέχονται μετά βίας για πρόεδρο τον Κώστα Μιχαηλίδη. Τέλος, σε παραίτηση, επ αφορμής του φιάσκου της πώλησης της Εθνικής Ασφαλιστικής, αλλά με βαθύτερες αιτίες, εξαναγκάστηκε ο Λεωνίδας Φραγκιαδάκης, τον οποίο διαδέχθηκε ο αναπληρωτής του, Παύλος Μυλωνάς.
